ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΣΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ.

ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΣΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ.
Ελένη Μπλιούμη

Με τον όρο Πληροφοριακή Επικοινωνιακή Τεχνολογία (Π.Ε.Τ.) εννοούμε τον υπολογιστή, τις εφαρμογές στο διαδίκτυο, τα πολυμέσα, τη ρομποτική και την τεχνητή νοημοσύνη. Ο στόχος των εφαρμογών αυτών στην εκπαιδευτική διαδικασία είναι η μάθηση, η οποία παρέχεται έτσι υπό νέες συνθήκες και με περισσότερες δυνατότητες. Η πληροφοριακή επικοινωνιακή τεχνολογία μπορεί να συνεισφέρει στην βελτίωση της ποιότητας ζωής, την προστασία του περιβάλλοντος και τη συμμετοχή του πολίτη στη διαδικασία λήψης αποφάσεων (Graham, 2002). Μπορεί να προσφέρει στους νέους γρήγορη και εύκολη πρόσβαση σε πληροφορίες και ενημέρωση για τα δικαιώματά τους και να ενισχύσει την ενεργό συμμετοχή τους στο δημόσιο βίο, μέσα από την εκπαίδευση, την εργασία, τον εθελοντισμό, τα ταξίδια και την εκμάθηση γλωσσών. Η σωστή χρήση του διαδικτύου βελτιώνει τις δεξιότητες του παιδιού και του εφήβου. Οι νέες τεχνολογίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να ξεπεραστούν οι φυσικές ανικανότητες και να δοθούν επιπλέον ευκαιρίες μάθησης στους μαθητές. Εκατομμύρια ανάπηροι σε όλον τον κόσμο, χάρη σε πρόσθετα λογισμικά, έχουν τη δυνατότητα να επικοινωνούν στο διαδίκτυο, να σπουδάζουν, και να διαλέγονται με οποιονδήποτε. Η Π.Ε.Τ. ανατρέπει την υπάρχουσα κατάσταση στην εκπαιδευτική διαδικασία, αλλά το ερώτημα είναι εάν η εκπαίδευση είναι έτοιμη να δεχτεί τόσο σημαντικές αλλαγές.

Τα εκπαιδευτικά συστήματα πρέπει να είναι ικανά να διδάσκουν τις νέες ικανότητες που απαιτούνται (Reich, 1998). Πρωταρχική υποχρέωση της πολιτείας είναι η εξασφάλιση ίσων ευκαιριών στη μάθηση, με στόχο την ενεργό και ισότιμη συμμετοχή όλων στον ψηφιακό κόσμο. Κρίσιμοι παράγοντες της ενσωμάτωσης οποιασδήποτε τεχνολογίας στη σχολική ζωή (ιδίως στην εννιάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση) είναι η ύπαρξη κοινωνικά προσαρμοσμένων παιδαγωγικών στόχων για τη χρήση της με κύριο άξονα την ανθρώπινη αυτοεξέλιξη σε όλα τα επίπεδα. Έτσι, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την νέα τεχνολογία για την πρόοδο της εκπαιδευτικής μας πρακτικής και όχι σε απομόνωση ή ακόμα και σε αντίθεση με αυτήν. Κάνοντας χρήση της τεχνολογίας αυτής για τη διαιώνιση παρωχημένων εκπαιδευτικών αντιλήψεων και πρακτικών, χάνουμε την ευκαιρία που μας παρουσιάζεται. Για να γίνουν αλλαγές στην εκπαίδευση που θα διαρκέσουν, χρειάζονται διαδικασίες που να μη είναι βεβιασμένες αλλά θα βασίζονται στη σκέψη, στην αξιολόγηση και στην προσπάθεια.

Η ανάπτυξη λογισμικού για διερευνητική μάθηση δεν μπορεί να γίνει με βάση το χώρο της βιομηχανίας, αλλά απαιτείται πρώτα η επιστημονική τεχνογνωσία και έρευνα. Η εξέλιξη της τεχνολογίας διαμορφώνεται από τον άνθρωπο και στην εκπαίδευση θα πρέπει να διαμορφώνεται με παιδαγωγικές προτεραιότητες με τη βιομηχανία και την πληροφορική μόνο σε υποστηρικτικό (και αναμφισβήτητα πολύτιμο) ρόλο. Η πιο σημαντική προτεραιότητα είναι η εκφραστική ισχύς και οι σημαντικές ιδέες πίσω από τη χρήση του υπολογιστή να γίνουν διαθέσιμες στους μαθητές, αντί για αγαθό μόνο των ειδικών της πληροφορικής (Papert, 1993, Sinclair & Moon, 1991). Εξαιτίας της σπουδαιότητας της πληροφοριακής επικοινωνιακής τεχνολογίας στην κοινωνία οι μαθητές και οι εκπαιδευτικοί, πρέπει να γνωρίζουν τις κοινωνικές, οικονομικές, ψυχολογικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις της.
Νέες Τεχνολογίες και Εκπαίδευση

Η εισαγωγή των Ηλεκτρονικών Υπολογιστών στην εκπαίδευση συνοδεύεται από μία σειρά προβλημάτων, τα οποία αφορούν τόσο τα επιμέρους προβλήματα της εκπαίδευσης και των Νέων Τεχνολογιών όσο και τα προβλήματα τα οποία προκύπτουν από την αλληλεπίδραση των δύο αυτών περιοχών. Μια ανάλυση των εκθέσεων του Ο.Ο.Σ.Α. (Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, 2006-2007) κάνει δυνατή την αναγνώριση των διαφόρων παραγόντων που υπεισέρχονται στην χρήση των Νέων Τεχνολογιών στην εκπαίδευση. Οι παράγοντες αυτοί φαίνεται ότι σχετίζονται με το μηχανικό μέρος του εξοπλισμού (hardware), το λογισμικό υλικό (software) και την εκπαίδευση των εκπαιδευτικών.

Η αντιμετώπιση του υπολογιστή ως μηχανή κυρίως «προγραμματιζόμενη» και όχι «προγραμματισμένη» μπορεί να τον κάνει ένα εργαλείο ικανό να βοηθήσει στην εκπαιδευτική αναβάθμιση για όλα τα μαθήματα του αναλυτικού προγράμματος στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Η εισαγωγή ενός κατάλληλου εκπαιδευτικού λογισμικού, ως εργαλείο υποστήριξης της διδασκαλίας, δίνει τη δυνατότητα στον δάσκαλο να προγραμματίσει και να οργανώσει το μάθημά του, ώστε να γίνει κατανοητό και ευχάριστο το περιεχόμενο της γνώσης. Θα βοηθούσε στη χρησιμοποίηση του υπολογιστή ως εποπτικού μέσου διδασκαλίας, και στην αξιολόγηση των μαθητών. Θα συμπληρώνει το σχολικό εγχειρίδιο και θα αποτελεί ένα επιπλέον κίνητρο για τη συνεργασία δασκάλου και μαθητή.

Η εκπαιδευτική πολιτική θα πρέπει να θεωρήσει τον υπολογιστή ως ένα εργαλείο που θα βοηθήσει στην ουσιαστική συμμετοχή των μαθητών στην εκπαιδευτική διαδικασία και θα τους ενθαρρύνει στην αντιμετώπιση εκπαιδευτικών και άλλων προβλημάτων. Στα αναλυτικά προγράμματα αλλά και στην όλη δομή του εκπαιδευτικού συστήματος πρέπει να δοθεί βαρύτητα στην πληροφορική, ώστε η παιδεία να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις του σύγχρονου σχολείου. Η διδασκαλία όλων των μαθημάτων δεν μπορεί να είναι αποκομμένη και απονευρωμένη από το κοινωνικό, ηθικό και ανθρωπιστικό περιεχόμενό της, και αυτό το περιεχόμενο πρέπει πάντοτε να εμπεριέχει κάτι το νέο, το διαφορετικό, ένα ανθρωπιστικό στίγμα.

Ο υπολογιστής είναι εργαλείο ικανό να βοηθήσει στην εκπαιδευτική αναβάθμιση για όλα τα μαθήματα του αναλυτικού προγράμματος και όχι μόνο αντικείμενο προς μάθηση ή τεχνικό εργαλείο εξειδικευμένης γνώσης. Ο υπολογιστής μπορεί να προσφέρει γρήγορη και αξιόπιστη ανταπόκριση, η οποία δεν ασκεί κριτική και είναι δίκαιη. Αυτό οδηγεί σε ένα φιλικό περιβάλλον, στο οποίο οι μαθητές ενθαρρύνονται να βγάλουν τα δικά τους συμπεράσματα. Θεωρείται απαραίτητη η χρήση των υπολογιστών όχι μόνο σαν αντικείμενα προς μάθηση, αλλά και ως εργαλεία για αυτό-εξέλιξη των μαθητών. Η τελευταία αυτή χρήση είναι κατά πολύ πιο συνυφασμένη με την υποχρεωτική εννιάχρονη γενική παιδεία. Οι μαθητές πρέπει να αποκτήσουν την ικανότητα να εξερευνούν, να αναζητούν, να ανακαλύπτουν, να συλλέγουν και να παράγουν πληροφορία. Να μπορούν να διαχειρίζονται την πληροφορία, να την επεξεργάζονται με κριτική σκέψη και μεθοδικότητα, να την παρουσιάζουν σε κατάλληλη μορφή και να τη διανέμουν (Ράπτης & Ράπτη, 2001).

Η υψηλή εκπαιδευτική τεχνολογία παρέχει στο μαθητή πρόσβαση σε πλούσιες πηγές πληροφοριών και εκπαιδευτικού υλικού και συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση δύσκολων εννοιών, παρέχοντας τη δυνατότητα πολλαπλών εφαρμογών. Όμως συμβάλλουν στη μάθηση μόνο όταν χρησιμοποιούνται μέσα από κατάλληλα σχεδιασμένες δραστηριότητες και με σαφώς καθορισμένους διδακτικούς στόχους. Η πληροφορική προσφέρεται για περισσότερη ατομική χρήση, η οποία πρέπει να είναι λογική, να κινείται μέσα στα όρια του μέτρου, για να είναι χρήσιμη και αποτελεσματική. Διαφορετικά μπορεί να γίνει αυτοσκοπός, που πιέζει και κάνει τη διδασκαλία να ασφυκτιά, ενώ την αποπροσανατολίζει από τους πραγματικούς της στόχους (Ντάγκας, 2000). Το ζητούμενο είναι να αποφευχθεί η πολυδιάσπαση του εκπαιδευτικού συστήματος σε γνωσικού και τεχνολογικού και να αποτραπεί μια φροντιστηριακού τύπου κατάρτιση των μαθητών και των εκπαιδευτικών.

Πρέπει να αναπτυχθούν προγράμματα και μέθοδοι ενσωμάτωσης των νέων τεχνολογιών στην εκπαιδευτική πρακτική. Η κοινωνία καλείται να καταστήσει τα τεχνολογικά επιτεύγματα προσιτά για όλα τα παιδιά και αυτό αποτελεί μια πρόκληση, ιδιαίτερα για εκείνες τις κατηγορίες των παιδιών που στερούνται ευκαιριών λόγω φτώχειας και άλλων αδυναμιών. Η εισαγωγή της εκπαιδευτικής τεχνολογίας στα σχολεία οφείλει να αποτελεί συστατικό μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας για μεταρρύθμιση με στόχο την βελτίωση της εκπαίδευσης για όλα τα παιδιά. Τεχνολογία χωρίς μεταρρύθμιση θα έχει μηδαμινή αξία. Χωρίς τις νέες τεχνολογίες μια ευρεία μεταρρύθμιση είναι μάλλον αδύνατη.

Η οργάνωση της διδασκαλίας και της μάθησης θα πρέπει να εστιασθεί στη διαμόρφωση ενός μαθησιακού περιβάλλοντος που δεν θα αποξενώνει τον μαθητή από το νόημα των πραγμάτων και την απελευθερωτική δημιουργία, αλλά θα εντοπίζει αυτός τα ουσιώδη στην αναζήτηση σημασιών και όχι στην παθητική αποδοχή. Η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και στάσης είναι ένα ζητούμενο που χρειάζεται προσπάθεια και άσκηση. Είναι όμως και η μόνη λύση όχι μόνο για την άμυνα του ανθρώπου απέναντι στην πολυπλοκότητα των δικτύων επικοινωνίας και πληροφόρησης, αλλά και την ανάπτυξη της ικανότητάς του να θέτει τάξη στο πληροφοριακό χάος που τον περιβάλλει. (Hardy, 2000).

Στόχος του σύγχρονου σχολείου είναι η συμβολή του στην ολόπλευρη και ισόρροπη ανάπτυξη των διανοητικών και ψυχοσωματικών δυνάμεων του μαθητή, μέσα από τη διαμόρφωση ενός κατάλληλου και αποτελεσματικού σχολικού - παιδαγωγικού περιβάλλοντος, το οποίο μπορεί και πρέπει να προστατεύσει τον μαθητή από την ‘‘πληροφοριακή ρύπανση’’, η οποία προκαλείται από ποικίλες και ανεξέλεγκτες εξωσχολικές πηγές. Οι νέες τεχνολογίες πρέπει να αποτελέσουν απαραίτητο μέρος και συστατικό στοιχείο της σχολικής ζωής, ώστε με τις τεράστιες δυνατότητες άμεσης επικοινωνίας και πρόσβασης σε πηγές γνώσης και πληροφόρησης που προσφέρουν να έχουμε ένα δίκαιο εκπαιδευτικό σύστημα που προσφέρει ίσες ευκαιρίες στους νέους.

Τα αρνητικά στοιχεία, τα μειονεκτήματα και οι κίνδυνοι από τη χρήση της πληροφοριακής επικοινωνιακής τεχνολογίας

Τα μειονεκτήματα και οι κίνδυνοι από τη χρήση της υψηλής τεχνολογίας είναι οι αναξιόπιστες πληροφορίες, ο κίνδυνος της πορνογραφίας, τα ζητήματα ήθους, η πρόσβαση χωρίς άδεια (γνωστό ως ‘‘hacking’’), η μη ασφάλεια των προσωπικών δεδομένων και οι άνισες και μη ισότιμες ευκαιρίες πρόσβασης στις πηγές πληροφόρησης (έτσι υπάρχει κίνδυνος να δημιουργηθούν μεγάλες διαφορές στους μαθητές). Τα παιδιά έχουν δικαίωμα να χρησιμοποιούν, ελεύθερα, την πληροφοριακή επικοινωνιακή τεχνολογία, να αντλούν γνώσεις, να συμμετέχουν σε συζητήσεις, να παίζουν παιχνίδια και να βρίσκουν πληροφορίες. Αλλά για να κάνουν ελεύθερη χρήση όλων των διαδικτυακών υπηρεσιών, χρειάζεται ένα ασφαλές, προστατευμένο ηλεκτρονικό περιβάλλον. Δεν πρέπει να υποτιμάμε την καθημερινή έκθεση των παιδιών στο επιβλαβές και επικίνδυνο - σε ορισμένες περιπτώσεις - περιεχόμενο του διαδικτύου. Δυστυχώς, πρώτη θεματική κατηγορία στο διαδίκτυο αποτελεί η πορνογραφία και ακολουθούν οι ηλεκτρονικές γνωριμίες, που έχουν αναδειχτεί σε βιομηχανία μεγάλων κερδών. Επίσης διακινούνται ηλεκτρονικά δεκάδες φάρμακα και σκευάσματα, χωρίς έγκριση και έλεγχο, μέσω πιστωτικών καρτών.

Οι νέες τεχνολογίες παρέχουν νέες δυνατότητες, εμπλέκονται όμως πολλοί κίνδυνοι στην ανάπτυξή τους. Σύμφωνα με τον Hamelink (2002), αυτοί μπορεί να είναι:

• Εμπορικότητα. Υπάρχει ο κίνδυνος η ανάπτυξη των προγραμμάτων και των υπολογιστών να βρίσκεται μόνο σε χέρια ανθρώπων ή εταιριών με εμπορικά ενδιαφέροντα. Τα προγράμματα θα αναπτύσσονται για να διασκεδάζουν ή για να βοηθούν την παραγωγικότητα, αλλά το ερώτημα είναι πόσο μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το δυναμικό της τεχνολογίας, για να καλυτερεύσουμε την εκμάθηση;

• Τεχνοκρατισμός. Υπάρχει ο κίνδυνος οι τεχνικοί προσανατολισμοί, να γίνουν η κινητήρια δύναμη στην ανάπτυξη. Οι καινοτομίες των Νέων Τεχνολογιών μπορεί να είναι το αποτέλεσμα των βιομηχανικών απαιτήσεων και όχι των εκπαιδευτικών αναγκών. Έτσι είναι πιθανόν τα εκπαιδευτικά προγράμματα να σχεδιαστούν από τεχνικούς και όχι από τους εκπαιδευτικούς.

• Αύξηση της εκπαιδευτικής ανισότητας ανάλογα με το εισόδημα της οικογένειας του μαθητή. Ακόμα και αν οι υπολογιστές γίνουν φθηνότεροι, το ποσό για την αγορά ενός υπολογιστή δεν είναι ευκαταφρόνητο. Οι περισσότερες οικογένειες ακόμα δεν έχουν την δυνατότητα να αγοράσουν υπολογιστή για τα παιδιά τους (πόσο μάλλον όταν η εξέλιξη της τεχνολογίας απαιτεί συνεχείς αναβαθμίσεις και όλο και περισσότερα χρήματα με το πέρασμα του χρόνου).

• Ηθικά ζητήματα. Ο εκπαιδευτικός συνήθιζε να είναι ο μόνος που έλεγχε το επίπεδο των γνώσεων που παρουσιάζονταν στο μάθημα. Το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και το διαδίκτυο δίνει στους μαθητές απεριόριστες δυνατότητες να παίρνουν πληροφορίες από πολλές πηγές. Έτσι είναι πιθανόν να βρεθούν στο διαδίκτυο πολλές αντι-εκπαιδευτικές πληροφορίες. Από την άλλη είναι πολύ πιο εύκολο για έναν ανήλικο μαθητή να φέρει στο σπίτι του ένα CD, εύκολα αντιγράψιμo, με κάθε είδους ανεξέλεγκτο υλικό, παρά ένα περιοδικό ή βιβλίο.

• Κοινωνικές όψεις. Οι μαθητές είναι πολύ πιθανόν να κάθονται πολλές ώρες μπροστά στον υπολογιστή. Υπάρχει ο κίνδυνος οι σχέσεις μεταξύ των μαθητών, που είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη κοινωνικών και επικοινωνιακών ικανοτήτων, να αντικατασταθούν από τη σχέση μαθητή - υπολογιστή. Πολλοί έχουν εκφράσει την άποψη ότι ο συναισθηματικός κόσμος του ανθρώπου μπορεί να αλλάξει σε μέγιστο βαθμό αντικαθιστώντας την ανάγκη για επικοινωνία με την χρήση του υπολογιστή. Αυτός ο κίνδυνος είναι ακόμα μεγαλύτερος στην εφηβική ηλικία, κατά την οποία αναπτύσσεται η προσωπικότητα του ατόμου.

Πολλά λογισμικά είναι χαμηλής ποιότητας και περιορισμένης εκπαιδευτικής χρησιμότητας, ενώ το είδος και η ποιότητα του λογισμικού που χρησιμοποιεί το παιδί παίζουν σημαντικό ρόλο στη μάθηση και στην ανάπτυξη της δημιουργικότητάς του (Cook, D. & Finlayson, H., 1999). Ακόμη παρατηρείται προνομιακή χρήση της αγγλικής, εις βάρος των άλλων γλωσσών, και τάση ισοπέδωσης της πολιτισμικής ιδιαιτερότητας κάθε λαού. Τέλος αναφέρονται προβλήματα στην όραση και γενικά στην υγεία των παιδιών, λόγω της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας που εκπέμπει κάθε ηλεκτρονική συσκευή. Επειδή η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία συσκευών όπως ο υπολογιστής και η τηλεόραση γίνεται επιβλαβής, ιδιαίτερα στα παιδιά, όταν είναι μακροχρόνια, συνίσταται ο περιορισμός του χρόνου παραμονής μπροστά από μία οθόνη, η μεγάλη απόσταση του σώματος από την οθόνη και τα συχνά διαλείμματα από την εργασία με τον υπολογιστή.

Η αμερικανική ακαδημία παιδιατρικής ζητά να τεθούν όρια στην παραμονή των πολύ μικρών παιδιών μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή ή της τηλεόρασης και επισημαίνει ότι η κατάχρηση της υψηλής τεχνολογίας μειώνει τη δημιουργικότητα, τη φαντασία και τη διάθεση για δράση (U.S.A. - Α.P.A.- The Medical Report, July 2004). Οι συνέπειες στην υγεία από την μακροχρόνια και υπερβολική χρήση των υπολογιστών κάτω από ακατάλληλες συνθήκες (κακός φωτισμός, ακατάλληλα έπιπλα, ακατάλληλος ή εσφαλμένα συνδυασμένος εξοπλισμός κ.λπ.) είναι μυοσκελετικές διαταραχές και κακώσεις, διαταραχές στην όραση, φωτοευαισθητική επιληψία (σε άτομα με επιληπτική προδιάθεση) και τέλος, επιπτώσεις από την εκπεμπόμενη ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 1999). Το 73% των εργαζομένων που δουλεύουν μπροστά σε ηλεκτρονικό υπολογιστή παραπονούνται για πόνους στις αρθρώσεις, το 44% για θολή όραση, το 21% για ξηροφθαλμία και το 20% για πονοκεφάλους (Ελληνικό Ινστιτούτο Οπτομετρικών Ερευνών, 2003). Η έκθεση στην τοξική σκόνη που συγκεντρώνεται σε επεξεργαστές και οθόνες υπολογιστών είναι αιτία παθήσεων του νευρικού και αναπαραγωγικού συστήματος.

Οι διάφοροι κίνδυνοι που απειλούν τα παιδιά στο διαδίκτυο είναι:

• Έκθεση σε ακατάλληλο υλικό. Το διαδίκτυο περιέχει επιβλαβές και πορνογραφικό υλικό. Τα παιδιά μπορεί να επισκεφθούν κόμβους με ακατάλληλο περιεχόμενο και να εκτεθούν σε υλικό, το οποίο είναι σεξουαλικής φύσεως, περιέχει μηνύματα μίσους ή βίας και ενθαρρύνει επικίνδυνες ή παράνομες δραστηριότητες.

• Σωματική παρενόχληση και κακοποίηση. Όταν τα παιδιά περιηγούνται στο διαδίκτυο μπορεί άθελά τους να δώσουν πληροφορίες ή ακόμη και να κανονίσουν ένα «ραντεβού» το οποίο ίσως να θέσει σε κίνδυνο την ασφάλειά τους ή την ασφάλεια άλλων μελών της οικογένειας.

• Παρενόχληση με μηνύματα. Υπάρχει πάντοτε ο κίνδυνος, το παιδί να λάβει μηνύματα ή να συμμετάσχει σε μια συζήτηση, της οποίας τα μηνύματα είναι προσβλητικά ή επιθετικά. Τα μηνύματα αυτά μπορούν να του προκαλέσουν μεγάλη αναστάτωση, να του δώσουν λάθος εντυπώσεις και να του δημιουργήσουν ένα σωρό προβλήματα, τα οποία δεν είναι πάντοτε άμεσα ορατά.

• Δημιουργία νομικών προβλημάτων. Το παιδί μπορεί να κάνει κάτι εν αγνοία του, το οποίο παραβιάζει τα δικαιώματα κάποιου άλλου ατόμου, δημιουργώντας έτσι - πιθανώς - ένα νομικό πρόβλημα.

• Δημιουργία οικονομικών προβλημάτων. Αν το παιδί ξέρει τον αριθμό μιας πιστωτικής κάρτας, μπορεί να δημιουργήσει σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Μπορεί να κάνει ψώνια στο διαδίκτυο, να χρησιμοποιήσει κόμβους, η πρόσβαση στους οποίους χρεώνεται (χωρίς πιθανώς να καταλαβαίνει τι κοστίζει αυτό) και να παίξει σε ηλεκτρονικά καζίνο και στοιχήματα. Μερικοί τέτοιοι κόμβοι ελέγχουν την ηλικία του επισκέπτη θέτοντας επιπρόσθετα ερωτήματα, όχι όμως όλοι.

Το διαδίκτυο μπορεί να αποτελέσει ‘‘παγίδα’’ για σεξουαλική ή οικονομική εκμετάλλευση. Τα παιδιά και οι έφηβοι μπορούν να βρουν πληροφορίες για να κατασκευάσουν ή να παραγγείλουν ναρκωτικές και φαρμακευτικές ουσίες, τους τρόπους για να γίνουν ‘‘χάκερς’’ και να ‘‘καταστρέψουν’’ ιστοσελίδες εταιριών ή διεθνών οργανισμών και τέλος να ποντάρουν ηλεκτρονικά σε καζίνο και στοιχήματα. Παγκοσμίως υπάρχουν περίπου 10.000.000 ιστότοποι με ρατσιστικά ή πορνογραφικά θέματα, ενώ έχουν καταγραφεί πάνω από 120 περιπτώσεις ιστοτόπων στην ελληνική γλώσσα με παράνομη θεματολογία, που περιείχαν μέχρι και πορνογραφικές φωτογραφίες ανηλίκων ή ενθάρρυναν τους νέους στη χρήση βίας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα προσπάθειας εξαπάτησης μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου είναι τα μηνύματα που ζητάνε δωρεές για τα θύματα της τρομοκρατίας. Είναι προφανές ότι κανένας από τους υποτιθέμενους δικαιούχους δεν θα λάβει αυτά τα χρήματα. Άλλες περιπτώσεις ηλεκτρονικών μηνυμάτων είναι με ‘‘spam’’ λογισμικό, διαφημίσεις χωρίς αξία, προσφορά ηλεκτρονικών υπολογιστών από ανύπαρκτες εταιρίες, τρόποι γρήγορου πλουτισμού, θεραπείες για αρρώστιες, γνωριμίες και πορνογραφικές φωτογραφίες. Το δίκτυο παροχών Internet, ‘‘Yahoο’’ σταμάτησε την πώληση προϊόντων προπαγάνδας των Νεο-Ναζί, μετά από απόφαση της γαλλικής δικαιοσύνης, ενώ και η αμερικανική κυβέρνηση εξέδωσε προειδοποίηση για την αγορά βλαβερών φαρμάκων μέσω του διαδικτύου. Στην ετήσια έκθεση της Διεθνούς Επιτροπής του Ο.Η.Ε. για το 2006, με θέμα το έλεγχο των ναρκωτικών αναφέρεται ότι το διαδίκτυο έχει μετατραπεί σε βασικό δίκτυο διακίνησης ναρκωτικών ουσιών για τα κυκλώματα εμπορίας καθώς και για τη ‘‘διαφήμισή’’ τους (U.N.-Org-Action report of the Secretary-General, 2006). Το ζητούμενο είναι η θέσπιση ενός περιβάλλοντος εργασίας που θα αποθαρρύνει και θα αποτρέπει τη πρόσβαση σε ιστοσελίδες που περιέχουν περιεχόμενο που προσβάλλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και προπαγανδίζει τη βία, το μίσος, το ρατσισμό και την επιθετική συμπεριφορά.

Τέλος ο χρήστης της Π.Ε.Τ. κινδυνεύει να πέσει θύμα διαδικτυακής απάτης, δηλαδή ένα είδος κυβερνοεγκλήματος που πραγματοποιείται μέσω e-mail, ιστοσελίδων, chat-rooms ή φόρουμ. Υπάρχουν διάφορες ενέργειες (όπως το phishing και το pharming) με τις οποίες προσπαθούν να αποκαλύψουν οι αποδέκτες προσωπικά δεδομένα, όπως στοιχεία πιστωτικών καρτών και προσωπικούς κωδικούς. Για την προστασία των ψηφιακών δεδομένων απαιτείται η χρήση ενός firewall προγράμματος ή μιας εφαρμογής που ενσωματώνει firewall και μπορεί να περιλαμβάνει διάφορες λειτουργίες ασφαλείας, όπως ένα firewall, τη διαχείριση προγραμμάτων, το κλείδωμα της σύνδεσης, και ζώνες οι οποίες ενημερώνουν για κάθε πρόγραμμα που προσπαθεί να συνδεθεί με το διαδίκτυο. Το firewall αποτελεί επίσης εργαλείο προστασίας κατά εισβολών στο σύστημα από «κυβερνοχωροπειρατές» (hackers). Κυρίως όμως εκτός από τα προγράμματα ασφαλείας, εκείνο που εξασφαλίζει την καλύτερη προστασία από όλα τα κακόβουλα λογισμικά είναι ο ίδιος ο χρήστης, ο οποίος πρέπει να είναι προσεκτικός στις επιλογές του, να γνωρίζει τους κινδύνους του Διαδικτύου και να ελέγχει προσεκτικά τα ηλεκτρικά μηνύματα που λαμβάνει.

Τα παιδιά πρέπει να παίζουν αρκετές ώρες εκτός σπιτιού αναπτύσσοντας έντονη φυσική δραστηριότητα, γιατί έτσι αναπτύσσεται σωστά ο εγκέφαλος, οι φυσικές δεξιότητες και η ευφυΐα του παιδιού. Αντίθετα, η συνεχής και πολύωρη ενασχόληση με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, περιορίζουν τη σωστή πνευματική και σωματική ανάπτυξη των παιδιών. Ιδιαίτερα μέχρι την ηλικία των δώδεκα ετών πρέπει να περιορίζεται το ‘‘φόρτωμα’’ με μαθήματα υπολογιστών, ξένες γλώσσες, μουσική και άλλα παρόμοια, που κλείνουν τα παιδιά με τις ώρες σε ένα συγκεκριμένο χώρο και του στερούν τη χαρά του παιχνιδιού σε εξωτερικό χώρο ή στη φύση. Το παιδί πρέπει να μαθαίνει μέσα από τη βιωματική, άμεση εμπειρία και της έκθεσης σε ποικίλα ερεθίσματα. Είναι απαραίτητο και ευεργετικό το παιχνίδι σε ομάδες, καθώς τα παιδιά υποδύονται ρόλους, χρησιμοποιούν τη φαντασία τους και δεν ακολουθούν ένα έτοιμο σενάριο δράσης, σαν αυτό που προτείνουν πολλά ηλεκτρονικά παιχνίδια.

Ο σύγχρονος άνθρωπος δέχεται ένα τεράστιο όγκο πληροφοριών, που πρέπει να επεξεργαστεί, ν’ αξιολογήσει και ν’ απορρίψει ή να αξιοποιήσει μέσα σ’ ένα ορισμένο χρόνο. Ο νέος στην ψηφιακή εποχή, αν απορροφηθεί από τη γοητεία του «φανταστικού» και εύκολου δρόμου της έτοιμης και άκριτης γνώσης, μπορεί να χάσει την ικανότητά του για εμβάθυνση των εννοιών και την κριτική σκέψη. Τα αποτελέσματα είναι η διάσπαση της προσοχής, η δυσκολία συγκέντρωσης και η απονάρκωση του πνεύματος. Οι μαθητές πρέπει να εκπαιδεύονται στη διαχείριση και στο «ξεσκαρτάρισμα» του όγκου της πληροφορίας που λαμβάνουν από το διαδίκτυο και στην ανάπτυξη της ικανότητας της μετουσιώσεως της επιλεγμένης πληροφορίας σε γνώση. Να διδάσκονται μαζί με τις τεχνολογικές δεξιότητες και τον τρόπο ανάπτυξης δυναμικής και κριτικής σκέψης. Είναι σημαντικό να αυξηθεί η ενασχόληση των παιδιών με ζωτικής σημασίας δραστηριότητες. Να ενθαρρυνθεί ο διάλογος, το διάβασμα βιβλίων, το παιχνίδι με άλλα παιδιά και γενικά δραστηριότητες που εξασκούν το σώμα και το μυαλό.

Ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης (Facebook, Myspace, Hi5)

Υπάρχουν οι Ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης (Social Networking) όπως το Facebook, το MySpace και το Hi5, οι οποίες άλλαξαν τα δεδομένα της ανθρώπινης επικοινωνίας, ιδιαίτερα μεταξύ των νέων. Οι ιστοσελίδες αυτές (Social Networks) είναι πολύ δημοφιλείς στις μικρότερες ηλικίες (18 – 25 ετών) με αυξανόμενη τάση ψηφιακών επισκέψεων. Η κοινωνική δικτύωση είναι η νέα μόδα του Διαδικτύου. Σε αυτούς τους ιστοχώρους, γνωστούς και ως Social Networks ή SNS, τα παιδιά και οι νέοι ανταλλάσσουν σκέψεις και πληροφορίες σχετικά με τα ενδιαφέροντά τους, δημοσιεύουν και ανταλλάσσουν την μουσική τους, δέχονται σχόλια από φίλους και επισκέπτες, δημοσιεύουν εικόνες και βίντεο δικά τους ή φίλων τους και συνδέονται με τις ιστοσελίδες άλλων χρηστών. Οι χρήστες όμως πρέπει να ακολουθούν κάποιους κανόνες καλής συμπεριφοράς, όπως η αποφυγή ανάρτησης προσβλητικού και υβριστικού περιεχομένου, να μην αποδέχονται εύκολα δικτυακούς φίλους και κυρίως η ολιγόωρη παραμονή, ώστε να μη συγχέεται το φανταστικό με το πραγματικό.

Για ασφαλή κοινωνική δικτύωση παραθέτουμε αναλυτικά μερικούς κανόνες:

• Δεν θα πρέπει να δίνεται σε κανέναν ο κωδικός πρόσβασης στο εικονικό προφίλ. Όποιος αποκτά πρόσβαση στο προφίλ μπορεί να διαχειριστεί πλήρως τα δεδομένα που εμφανίζονται σε αυτό.

• Πριν εγγραφούμε σε μια ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης αναζητούμε τη δήλωση περί απορρήτου και κατανοούμε πλήρως με ποιον τρόπο θα χρησιμοποιούνται από την ιστοσελίδα τα προσωπικά μας δεδομένα (privacy policy).

• Από τη στιγμή που δημιουργούμε το εικονικό μας προφίλ θα πρέπει να πάμε στο μενού των ρυθμίσεων για τη διαχείριση των προσωπικών μας δεδομένων και να αλλάξουμε τις προεπιλεγμένες ρυθμίσεις (privacy settings).

• Περιορίζουμε την πρόσβαση στο προφίλ μας. Έτσι, θα είναι δυσκολότερη η άντληση πολλών έγκυρων προσωπικών δεδομένων και πληροφοριών από επιτήδειους οι οποίοι τα χρησιμοποιούν για εξειδικευμένη επίθεση phishing μέσω των ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης.

• Να μην ανεβάζουμε στο προφίλ μας φωτογραφίες όπου φαίνεται καθαρά η τοποθεσία στην οποία βρισκόμαστε, ειδικότερα αν πρόκειται για το σπίτι μας, το σχολείο ή μέρη που συχνάζουμε. Έτσι μειώνονται οι πιθανότητες εντοπισμού μας στον φυσικό κόσμο.

• Αν δεχθούμε ένα προσβλητικό ή ανεπιθύμητο μήνυμα, χρησιμοποιούμε την ενσωματωμένη μέθοδο καταγγελιών της ιστοσελίδας κοινωνικής δικτύωσης που χρησιμοποιούμε (report).

• Οι πληροφορίες που δημοσιεύουμε στις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης είναι δημόσια προσπελάσιμες, επομένως, καλό θα είναι να μη δημοσιεύουμε στοιχεία και φωτογραφίες που θα μας έφερναν σε δύσκολη θέση. Ακόμα και όταν διαγράφουμε το προφίλ μας πολλές πληροφορίες δεν αφαιρούνται και ενδέχεται επίσης να τις συναντήσουμε και αλλού στο Διαδίκτυο.

• Να γνωρίζετε ότι από τη στιγμή που προσθέτουμε στη λίστα των φίλων μας κάποιο άτομο (αποδοχή «friend request»), αυτό αποκτά πρόσβαση στα προσωπικά δεδομένα που εμφανίζονται στο προφίλ μας, μεταξύ των οποίων οι φωτογραφίες και τα στοιχεία επικοινωνίας μας.

• Οι ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης προσφέρουν πολλές εφαρμογές (παιχνίδια, κουίζ, κ.λπ.) τα οποία δεν υπόκεινται πάντα στην πολιτική απορρήτου της ιστοσελίδας και επομένως μπορούν να διαχειριστούν τα προσωπικά μας δεδομένα με διαφορετικό τρόπο.

• Να έχουμε πάντα υπόψη ότι στους εικονικούς κόσμους είναι εύκολο να δημιουργήσει κανείς μια «ψεύτικη ταυτότητα» και να παραπλανήσει άλλους χρήστες. Επομένως, θα πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί με τους εικονικούς φίλους.

Ο ρόλος του εκπαιδευτικού

Oι μαθητές, έχοντας πρόσβαση σε ένα τόσο ευρύ φάσμα πληροφοριών, καλούνται να αναπτύξουν ικανότητες που θα τους επιτρέψουν να οργανώσουν και να διαχωρίσουν τις γνώσεις τους. Έτσι οι εκπαιδευτικοί είναι απαραίτητο όχι μόνο να ενθαρρύνουν τους μαθητές τους να διερευνούν τον Κυβερνοχώρο, αλλά επίσης να επεξεργάζονται και να ασκούν κριτική στο υλικό που βρίσκουν, να κρίνουν την αυθεντικότητα και την εγκυρότητα των πληροφοριών, να εξετάζουν όλες τις απόψεις και μέσα από αυτές τις διεργασίες να αναπτύσσουν το δικό τους τρόπο κατανόησης του θέματος. Ο δάσκαλος πρέπει διαρκώς να παρακολουθεί την πορεία των αναζητήσεών τους, να κάνει ερωτήσεις και να συζητά τα αποτελέσματα των ερευνών τους και να τους ενθαρρύνει. Οι μαθητές είναι χρήσιμο να ασκούν κριτική στις πηγές τους, να αξιολογούν και να κατανοούν τις πληροφορίες που συλλέγουν και όχι απλώς να αναπαράγουν όσα βλέπουν στην οθόνη.

Τα σχολεία, ακόμα και αν αποφάσιζαν να μην χρησιμοποιούν υπολογιστές, θα επηρεάζονταν από την επανάσταση της πληροφορικής. Ένας αυξανόμενος αριθμός παιδιών έχουν πρόσβαση σε υπολογιστή στα σπίτια τους, και όλο και λιγότεροι είναι οι χώροι που δεν χρησιμοποιούν υπολογιστή. Αν τα σχολεία δεν πάρουν μέρος στην τεχνολογική επανάσταση, θα αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο να αυξηθεί ακόμα πιο πολύ το χάσμα μεταξύ αυτών και της υπόλοιπης κοινωνίας. Δεν είναι όμως αρκετό να τοποθετηθούν ένας ή περισσότεροι υπολογιστές σε μια γωνία κάθε αίθουσας. Ο εκπαιδευτικός δεν είναι πια ο «παντογνώστης» αλλά, περισσότερο, ο οδηγός ο οποίος βοηθά τους μαθητές να προσεγγίζουν και να μοιράζονται τις γνώσεις. Ένας μαθητής έχοντας απλά πρόσβαση στο διαδίκτυο και ανταλλάσσοντας μηνύματα, χωρίς καμία παιδαγωγική προσέγγιση είναι φανερό ότι δεν μορφώνεται. Είναι έτσι πρωταρχικό για τους εκπαιδευτικούς να ενσωματώσουν υπολογιστικές δραστηριότητες σε μια καθορισμένη εκπαιδευτική εργασία.

Αν επιδιώκουμε να αξιοποιήσουμε τις νέες τεχνολογίες με στόχο τη δημιουργία μιας καλύτερης κοινωνίας, χρειαζόμαστε εκπαιδευτικούς όλων των ειδικοτήτων και επιπέδων εφοδιασμένους όχι μόνο με γνώσεις και δεξιότητες σχετικά με τη χρήση τους, αλλά κυρίως με θετικές στάσεις απέναντι σε βασικές αξίες, όπως είναι η ζωή και η ελευθερία του ανθρώπου, η κοινωνική ισότητα και δικαιοσύνη, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η προστασία του περιβάλλοντος και, προφανώς η αξία της ίδιας της γνώσης. Είναι προτιμότερο ως εκπαιδευτικοί να γνωρίσουμε τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, να τους χρησιμοποιήσουμε εμείς όπως θέλουμε και να τους τοποθετήσουμε εκεί όπου είναι η θέση τους, ανάμεσα στα εκπαιδευτικά εργαλεία. Έτσι θα μπορέσουμε να εκμεταλλευτούμε όλες τις δυνατότητές τους.

Από τον παιδαγωγό εξαρτάται αν αυτός ο κόσμος της εικόνας και του ήχου, θα μπορέσει να συγκινήσει τα μάτια του λογισμού και της ψυχής και θα κάνει το έργο της μάθησης, εικόνες μνημονικές, έργα του νου και της καρδιάς μαζί. Καλός δάσκαλος δεν είναι αυτός που δίνει τη γνώση έτοιμη, αλλά εκείνος που εμπνέει το μαθητή, να τη βρει μόνος του. Συμβουλεύει το παιδί, το βοηθά, το ενθαρρύνει και το στηρίζει, όπου έχει ανάγκη. Το ενδιαφέρον του και η αγάπη του γι’ αυτό, τίθενται πιο πάνω από την ξερή γνώση και από κάθε εποπτικό μέσο όπως ο υπολογιστής.

Η χρήση του υπολογιστή στην τάξη είναι μια πολύπλοκη διαδικασία. Δεν αρκούν οι τεχνικές δεξιότητες και οι θετικές στάσεις από την πλευρά του εκπαιδευτικού για να γίνει εφικτή και η παιδαγωγική του αξιοποίηση. Αυτό είναι περισσότερο ζήτημα μεταρρύθμισης της λειτουργίας της σχολικής τάξης, είναι ζήτημα παιδαγωγικό παρά τεχνικό, σχετίζεται με αλλαγή του ρόλου του δασκάλου και των καθημερινών ενεργειών στη σχολική τάξη. Από την επισκόπηση της χρήσης του υπολογιστή σε διάφορες χώρες και των εμποδίων που συναντά στην σχολική τάξη έγινε ορατό ότι υπάρχουν ισχυρές τάσεις περιθωριοποίησής του ή ένταξής του σε προϋπάρχουσες στοχεύσεις και πρακτικές και έτσι μειώνονται οι πιθανότητες να γίνει όχημα ανανέωσης της σχολικής ζωής.

Για να πετύχει οποιοδήποτε πρόγραμμα εισαγωγής της Π.Ε.Τ. στην εκπαίδευση χρειάζονται ισότιμες ευκαιρίες σε όλα τα σχολεία για δημιουργία εργαστηρίων ηλεκτρονικών υπολογιστών, πρόσβαση σε δίκτυα και χρήση λογισμικών πακέτων. Ακολουθεί η συνεχής επιμόρφωση των εκπαιδευτικών όλων των βαθμίδων και η παροχή κινήτρων για εξοικείωση με τα νέα δεδομένα και η ενσωμάτωση των νέων τεχνολογιών στην εκπαιδευτική πρακτική. Βέβαια, προϋπόθεση για καινοτόμο χρήση της Π.Ε.Τ. είναι να ενταχθεί ο υπολογιστής σε μια πορεία ανάπτυξης συνθετότερων διανοητικών δεξιοτήτων. Ο υπολογιστής είναι ένα σκαλοπάτι για να επιτευχθεί αυτή η ποιοτική αλλαγή στη σκέψη του μαθητή. Η χρήση του εμφανίζεται αδιαχώριστα συνδεδεμένη με τον τρόπο, με τον οποίο ο δάσκαλος συγκροτεί τις παιδαγωγικές καταστάσεις και την παιδαγωγική αλληλεπίδραση.

Γι’ αυτό και είναι απαραίτητη η συνεχής επιμόρφωση και η Δια Βίου Εκπαίδευση όλων των εκπαιδευτικών στη σωστή χρήση των νέων τεχνολογιών. Ο Richard Noss (1996) είπε: «Για κάθε δραχμή που ξοδεύεται για αγορά υπολογιστών και εκπαιδευτικού λογισμικού πρέπει να ξοδεύονται άλλες δέκα για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών». Η επιμόρφωση στις μέρες μας είναι αναγκαία για όλους τους επαγγελματίες και πολύ περισσότερο για τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι αποτελούν σημαντικούς διαμεσολαβητές, τόσο για τη μάθηση και τη νοητική και ψυχική ανάπτυξη των νεαρών ατόμων, όσο και για τη διαμόρφωση του αυριανού ηγετικού, εργασιακού και πολιτιστικού δυναμικού της χώρας μας. Η Δια Βίου Εκπαίδευση θα μπορούσε να προσφέρει τα μέγιστα στο εκπαιδευτικό έργο. Ο παιδαγωγός θα πρέπει να αποκτήσει τα κατάλληλα εφόδια, ώστε από την μια μεριά ν’ ανταποκριθεί στις δυνατότητες αξιοποίησης των πλεονεκτημάτων που προσφέρει η Π.Ε.Τ. και από την άλλη να μπορεί να προτάξει έναν κριτικό λόγο απέναντι στις δυνάμεις που χρησιμοποιούν την τεχνολογία ως μέσο χειραγώγησης και εκμετάλλευσης.

Ο ρόλος των γονέων

Ο ενεργός ρόλος του γονέα μπορεί να επηρεάσει και να μετριάσει τις αρνητικές επιπτώσεις της χρήσης των ηλεκτρονικών υπολογιστών (Μαλέτσκος, 2005). Κανείς δεν περιμένει από τους γονείς να είναι ειδικοί στο διαδίκτυο, στα πολυμέσα ή, γενικότερα, στην Π.Ε.Τ. Οι ρόλοι όμως που καλούνται να παίξουν για τη μάθηση των παιδιών τους είναι πολλαπλοί. Είναι επίσης γεγονός ότι τα παιδιά μαθαίνουν και προσαρμόζονται γρηγορότερα στις τεχνολογικές εξελίξεις από τους γονείς τους. Οι γονείς όμως μπορούν να αναλάβουν τους ουσιαστικούς - όσο και συμβολικούς - ρόλους του καθοδηγητή («μέντορα») και του υποστηρικτή, συμμετέχοντας με τα παιδιά τους στο «παιγνίδι της γνώσης» με τα νέα μέσα (Budin,1997). Για να το κάνουν αυτό θα πρέπει, πριν απ' όλα, να θεωρήσουν οι ίδιοι τους εαυτούς τους μαθητευόμενους και να υιοθετήσουν πρακτικές και στάσεις «Δια βίου» μάθησης. Σε αυτό το περιβάλλον, είναι κρίσιμο για τον γονιό να μπορεί να έχει στη διάθεσή του χρήσιμες συμβουλές ή και να αξιολογεί ο ίδιος και να συμβουλεύει το παιδί του - με τον κατάλληλο τρόπο - για τη χρήση και την επίσκεψη χρήσιμων κόμβων. Για μεν την περίπτωση των τίτλων πολυμέσων, βοήθεια μπορεί να παρασχεθεί και από το διαδίκτυο - όπως από τον κόμβο του δικτύου «Μένων» στη διεύθυνση www.menon.org/family¬¬¬¬_main.htm ή στη διεύθυνση www.stratari.gr, όπου κανείς μπορεί να βρει συστάσεις για την ποιότητα και την εκπαιδευτική χρησιμότητα (αξιοποίηση) ελληνικών εφαρμογών πολυμέσων. Έχει αναπτυχθεί λογισμικό που αναγνωρίζει, μπαίνοντας σε διαδικτυακούς τόπους επικοινωνίας, τα τυπικά δείγματα της προσέγγισης κάποιου που θέλει να εκμεταλλευτεί ή να εξαπατήσει ένα παιδί και τον εντοπίζει. Επίσης υπάρχουν υπηρεσίες ‘‘φιλτραρίσματος’’, ηλεκτρονικά μέσα προστασίας, από ανεπιθύμητο και επιβλαβές υλικό του διαδικτύου (για πληροφορίες και οδηγίες ασφαλούς πλοήγησης στις ιστοσελίδες: http://www.safeline.gr, http://www.safeweb.org.cy και http://www.safenet.gr).

Είναι γνωστή η συναισθηματική προσφορά της οικογένειας και η αξία του ουσιαστικού διαλόγου μεταξύ των μελών της. Δεν πρέπει να παρασυρόμαστε από τους ξέφρενους ρυθμούς της εποχής μας, ούτε να αναλώνουμε όλο τον ελεύθερό μας χρόνο στην τηλεόραση, στους υπολογιστές και σε άλλα τεχνολογικά θαύματα. Ο κίνδυνος είναι ορατός και είναι να υποδουλωθεί το άτομο στο σύστημα που δημιούργησε. Αν βελτιώσουμε την επικοινωνία, αναβαθμίζεται η ποιότητα των σχέσεών ανάμεσα στους γονείς και στα παιδιά και δημιουργούνται ισχυροί οικογενειακοί δεσμοί. Πρέπει παράλληλα προς τη γνώση και την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης των παιδιών, να φροντίζουμε ιδιαίτερα για την αγωγή της καρδιάς, έχοντας επίγνωση την πλατωνική ρήση: ‘‘Πάσα γαρ επιστήμη χωριζομένη αρετής πανουργία, ου σοφία φαίνεται’’.

Συμπεράσματα και Προτάσεις

Η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στο σχολείο πρέπει να συνοδευτεί με τροποποίηση της δομής και των λειτουργιών του, γιατί η εκπαιδευτική τεχνολογία έχει διαφορετική λογική από εκείνη του σχολείου, δηλαδή της μετωπικής διδασκαλίας και του μαυροπίνακα. Απαιτείται στενή σχέση του σχολείου με το κοινωνικό και εργασιακό γίγνεσθαι, ώστε το σχολείο να ακολουθεί τις εξελίξεις και οι νέες τεχνολογίες να βοηθούν το παιδί προς την κατεύθυνση να μαθαίνει με ευχαρίστηση, χωρίς άγχος και καταπίεση με επιβαρημένα προγράμματα. Δεν πρέπει η εκπαιδευτική τεχνολογία να βλάψει την ικανότητα των παιδιών να μαθαίνουν. Η νέα γενιά θα γνωρίσει ούτως ή άλλως τον κόσμο της πληροφορικής, αλλά αυτό δεν χρειάζεται να γίνει εκβιαστικά από πολύ μικρή ηλικία. Η ‘‘πρώιμη’’ εξοικείωση με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή και το διαδίκτυο δεν προσφέρει τίποτε. Ακόμα και η πολύωρη ενασχόληση με τα εκπαιδευτικά παιχνίδια οδηγεί στην απομόνωση του παιδιού μπροστά στην οθόνη και μειώνει τον ωφέλιμο ελεύθερο χρόνο των παιδιών.

Το διαδίκτυο είναι ένας άναρχος χώρος, χωρίς κανένα έλεγχο, κάτι που δημιουργεί κινδύνους σε όσους έχουν πρόσβαση σ’ αυτόν. Δεν υπάρχει λογοκρισία, ούτε κάποιος νόμος που θα καθορίζει τι είναι κατάλληλο ή ακατάλληλο, ηθικό ή ανήθικο. Υπάρχουν αμφιβολίες και ανησυχίες για την ποιότητα της πληροφορίας που υπάρχει και βρίσκει κανείς στο διαδίκτυο, η οποία μπορεί να επηρεάσει και την ποιότητα της εκπαίδευσης, αλλά και τον τρόπο απόκτησης της γνώσης. Προτείνουμε τη βελτίωση και τον εκσυγχρονισμό της νομοθεσίας γύρω από το ηλεκτρονικό έγκλημα. Επίσης τη διδασκαλία μαθημάτων «ασφαλούς χρήσης του διαδικτύου» στο ελληνικό σχολείο.

Επίσης, ένα πρόβλημα που πρέπει να λυθεί είναι αυτό των σημαντικών ανισοτήτων στην τεχνολογική ανάπτυξη και διείσδυση. Είναι απαραίτητο να μειωθεί το κόστος αγοράς υπολογιστικού εξοπλισμού και πρόσβασης στο διαδίκτυο, να αυξηθεί η ασφάλεια και να μπορεί ο χρήστης να αποφεύγει άχρηστες ή αναξιόπιστες πληροφορίες. Χρειάζονται προσπάθειες που θα εντάσσονται σε μία συνολική στρατηγική για το πώς πραγματικά θα αξιοποιηθούν οι νέες τεχνολογίες στην εκπαιδευτική διαδικασία. Απαιτείται υπομονή, χρόνος και προσπάθεια απ' όλους - τόσο από τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές όσο και από τους σχεδιαστές εκπαιδευτικών προγραμμάτων.

Τα ψηφιακά προγράμματα διδασκαλίας είναι χρήσιμο να έχουν εξαιρετικά πλούσιο περιεχόμενο, να υπάρχουν γρήγορα δίκτυα και να μπορεί ο κάθε μαθητής ή φοιτητής να έχει πρόσβαση από το σπίτι ή το σχολείο. Επιπλέον, θα πρέπει οι εκπαιδευτικοί να αναζητήσουν τρόπους για τη θετική αξιοποίησή της στο μάθημα, έτσι ώστε να αποτελέσει ένα εργαλείο που θα βοηθήσει στην εκπλήρωση των διδακτικών στόχων και - γενικότερα - στην αναβάθμιση του ρόλου του σύγχρονου σχολείου. Χρειάζονται και οι ίδιοι επιμόρφωση για να καταλάβουν τις βασικές έννοιες και τους στόχους της πληροφοριακής εκπαιδευτικής τεχνολογίας.

Η λύση βρίσκεται στην ενίσχυση της ανοικτής έρευνας, του ελεύθερου (open-source) λογισμικού (Κασκάλης, 2004) και της εξάπλωσης της ηλεκτρονικής γνώσης σε όλα τα κράτη, γιατί έτσι μπορεί να επιτευχθεί και η παγκόσμια επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη και να ωφεληθούν όλοι οι άνθρωποι σε θέματα υγείας, οικονομίας και περιβάλλοντος. Άμεση προτεραιότητα πρέπει να αποτελέσει η δυνατότητα διαχείρισης της ηλεκτρονικής γνώσης και η κατασκευή πιο απλών και εύχρηστων ηλεκτρονικών υπολογιστών και κυρίως πιο απλών και καλύτερα σχεδιασμένων προγραμμάτων. Χρειάζονται περισσότερες πρωτοβουλίες στον δημόσιο, ιδιωτικό και εθελοντικό τομέα για την προετοιμασία μιας δραστικής εκστρατείας για την αντιμετώπιση και καταπολέμηση της παιδικής πορνογραφίας, του ρατσισμού και των ανεξέλεγκτων ηλεκτρονικών μηνυμάτων (spam) στο διαδίκτυο. Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί πρέπει να γνωρίζουν πως να χρησιμοποιούν ηλεκτρονικά μέσα ασφαλείας και να τους παρέχεται αυτή η δυνατότητα μέσα από ενημέρωση, εκμάθηση και εκπαίδευση.

Οι τεχνολογικές αλλαγές αποτελούν ταυτόχρονα υπόσχεση και απειλή. Αν δεν μεταβληθεί το υπάρχον πλαίσιο, οι κατευθύνσεις, η δομή και η λειτουργία του εκπαιδευτικού μας συστήματος, μπορεί να οδηγηθούμε σε αναπαραγωγή τυποποιημένης πληροφορίας, χωρίς καμία επεξεργασία και εγκλωβισμό όλων των παραγόντων της εκπαίδευσης σε μια εικονική πραγματικότητα (virtual reality) που εμείς δημιουργήσαμε. Είναι απαραίτητη η συνεργασία όλων των φορέων της κοινωνίας και της εκπαίδευσης για να ωφεληθούμε πραγματικά από την εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στη ζωή μας και να ελαχιστοποιήσουμε τους κινδύνους. Είναι αναγκαίο να υπάρξει κινητοποίηση των εκπαιδευτικών θεσμών, ώστε να εξασφαλισθεί σε όλους τους μαθητές, τους αυριανούς πολίτες η πρόσβαση στην «Κοινωνία της Πληροφορίας» ώστε να αποφύγουμε τη δημιουργία νέων ανισοτήτων, νέων μορφών κοινωνικού αποκλεισμού και δυσκολίες εύρεσης εργασίας στο μέλλον.

Δεν πρέπει, βέβαια, να γινόμαστε τεχνοφοβικοί και να έχουμε αρνητική στάση απέναντι στην Π.Ε.Τ., αλλά να ευαισθητοποιηθούμε και να πιέσουμε τους υπεύθυνους για ένα πιο ασφαλές διαδίκτυο. Να κινηθούμε προς την κατεύθυνση του εφοδιασμού των παιδιών με δεξιότητες, έτσι ώστε να ανταποκρίνονται στις προκλήσεις των Νέων Τεχνολογιών και της παγκοσμιοποίησης, στην καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού και στην προώθηση της κατανόησης μεταξύ διαφορετικών πολιτιστικών ομάδων.

Με δεδομένες τις κοινωνικές ανισότητες της ελληνικής κοινωνίας που επιτρέπει σε κάποιες οικογένειες να έχουν στο σπίτι υπολογιστές και άλλο τεχνολογικό εξοπλισμό και σε κάποιες άλλες όχι, ο ρόλος της πολιτείας να καλύψει τα κενά και τις διαφορές μέσα στα σχολεία γίνεται ακόμα πιο σημαντικός. Η Ελλάδα μπορεί να διδαχθεί από την εμπειρία και τα λάθη που έγιναν σε χώρες τεχνολογικά προηγμένες, όπως η Αγγλία. Διαπιστώθηκε ότι η κατάλληλη στρατηγική είναι η ενίσχυση αποκεντρωτικών διαδικασιών στη εκπαίδευση, ώστε να υπάρξει η ανθρώπινη και τεχνική υποδομή για την αξιοποίηση της τεχνολογίας μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία (Μαλέτσκος, 2003). Είναι αναγκαιότητα να υιοθετήσουμε αλλαγές στο αναλυτικό πρόγραμμα, ώστε να λαμβάνεται πρόνοια για τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες. Πρέπει να τους παρέχουμε ευκαιρίες να βελτιώσουν τις ικανότητές τους (Μαλέτσκος, 2002).

Ο ρυθμός με τον οποίο οι νέες τεχνολογίες εισρέουν στις διαδικασίες εκπαίδευσης (και γενικότερα πληροφόρησης) αυξάνεται ραγδαία. Ο ρόλος όμως και ο τρόπος χρήσης στον χώρο της Γενικής Παιδείας, είναι ένα ζήτημα που χρειάζεται και επιδέχεται κοινωνική διαμόρφωση, οραματισμό και επιρροή από επιστημονικά αρμόδιους φορείς στο πλαίσιο μιας στρατηγικής που θα περιλαμβάνει την ποιοτική αναβάθμιση του ρόλου του εκπαιδευτικού σε συνεχώς επιμορφούμενο παιδαγωγό. Η κοινωνία της γνώσης και της μάθησης ή η κοινωνία της Πληροφορίας καθορίζει όχι μόνο τη φύση της εργασίας (ευέλικτο και ποιοτικά διαφοροποιημένο πλαίσιο), αλλά και ένα νέο πρότυπο ανακάλυψης και μετάδοσης της γνώσης και της τεχνογνωσίας. Ο εκσυγχρονισμός ενός αναχρονιστικού εκπαιδευτικού συστήματος απαιτεί ρηξικέλευθες τομές όχι μόνο στο τρόπο διάρθρωσης των βαθμίδων της εκπαίδευσης και στο περιεχόμενο σπουδών, αλλά απαιτεί ταυτόχρονα ριζικό μετασχηματισμό των μεθόδων διδασκαλίας, ανανέωση των εποπτικών μέσων και των διδακτικών εργαλείων, για να μπορέσει η Ελληνική εκπαίδευση να μπει σε μια πορεία δυναμικής και συνεχούς μετεξέλιξης.

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για την αυξανόμενη χρήση του διαδικτύου, παρ' όλο που οι κοινωνιολόγοι και οι φιλόσοφοι προειδοποιούν για τη φτωχή εκμετάλλευση του ελεύθερου χρόνου ή ακόμα και την αλλαγή του χαρακτήρα του ανθρώπου. Και επειδή υπάρχουν μειονεκτήματα και κίνδυνοι, η εισαγωγή της πληροφορικής χρειάζεται εκπαιδευτικούς, οι οποίοι να σκέφτονται σοβαρά πάνω στις συνέπειες και τις παιδαγωγικές συνθήκες που θα πρέπει να δημιουργηθούν, για να είναι αποτελεσματική η πληροφορική. Η εισαγωγή της Π.Ε.Τ. στα σχολεία αλλάζει πολύ γρήγορα την εκπαιδευτική διαδικασία: Ο ρόλος του εκπαιδευτικού και της όλης αλληλεπίδρασης μεταξύ εκπαιδευτικού και μαθητή θα αναβαθμιστεί. Θα ανοίξουν νέες περιοχές μάθησης και πιθανόν τα σχολεία και οι αίθουσες θα πρέπει να ξανασχεδιασθούν από την αρχή.

Η επιρροή της υψηλής τεχνολογίας στην καθημερινή ζωή του ανθρώπου είναι πολύ μεγάλη. Η τεχνολογία των πληροφοριών μεταμορφώνει τον τρόπο ζωής μας. ‘‘Είναι καιρός να ενώσουμε την τεχνολογία με τον ανθρωπισμό’’, δήλωσε ο Μιχάλης Δερτούζος το 1998. Η επανάσταση της πληροφορίας πρέπει να υπηρετεί τον άνθρωπο. Πρέπει να κατασκευαστούν ηλεκτρονικοί υπολογιστές, στους οποίους θα μπορούν να έχουν πρόσβαση και όσοι δεν γνωρίζουν τα τεχνικά χαρακτηριστικά τους και η φωνητική επικοινωνία με τα μηχανήματα είναι πλέον βασική ανάγκη. Η τεχνολογία του διαδικτύου πρέπει να παραμείνει ελεύθερη. Χρειάζεται να ιδρυθούν οργανισμοί που θα διασφαλίζουν την ανεξαρτησία του διαδικτύου και θα επιβλέπουν την εξέλιξή του. Οι υπολογιστές να γίνουν πιο ανθρωποκεντρικοί και ευκολότεροι στη χρήση τους, να γίνουν πραγματικά χρήσιμοι και απαραίτητοι με στόχο να βελτιώσουν τη ζωή του ανθρώπου σε όποια γωνιά της γης και να βρίσκεται.

Υπάρχει ένα ψηφιακό χάσμα που χωρίζει τις πλούσιες από τις φτωχές χώρες του κόσμου. Δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση στο αγαθό της πληροφορίας, ενώ στο άλλο άκρο ο δικτυωμένος κόσμος πληθαίνει. Οι Τεχνολογίες της πληροφόρησης και επικοινωνίας θα μπορούσαν να παίξουν σημαντικό ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη και στη μάχη ενάντια στη φτώχεια και τις ασθένειες. Πρέπει οι επιχειρηματίες, κοινωνικές ομάδες και τα Ηνωμένα Έθνη να συνεργαστούν με τις κυβερνήσεις των κρατών που υστερούν σε τεχνολογική υποδομή, ώστε να βρεθούν πόροι για την επίλυση του προβλήματος.

Η επανάσταση της τεχνολογίας απαιτείται να γίνει μοχλός κοινωνικής αλλαγής και δικαιοσύνης, όπως και εκδημοκρατισμού στην εκπαίδευση, ώστε να παρέχεται η δυνατότητα σε όλους τους νέους για ελεύθερη πρόσβαση στην εκπαίδευση, ανεξάρτητα από την κοινωνική και γεωγραφική τους προέλευση ή το φύλο. Η υψηλή τεχνολογία στην εκπαίδευση πρέπει να είναι ανθρωποκεντρική, να προσεγγίζεται κριτικά και να βασίζεται στις θεμελιώδεις ανθρώπινες αξίες της προσωπικής επιλογής, της ισότητας, της ελεύθερης προτίμησης και της προστασίας της πολιτιστικής ζωής κάθε λαού (Μαλέτσκος & Μαστρογιάννης, 2006). Μέσα στην διαφαινόμενη παγκοσμιοποίηση της κοινωνίας είναι απαραίτητο να καθορίσουμε το δικό μας ζωτικό χώρο και τη δική μας υπόσταση. Να προετοιμάσουμε και να προβάλουμε τις δικές μας θέσεις στα πολιτιστικά, εκπαιδευτικά και κοινωνικά θέματα της εποχής μας και του τόπου μας.

Πρέπει να υποσχεθούμε στα παιδιά ένα πραγματικό μέλλον, όχι εικονικό και ψεύτικο. Να βεβαιωθούμε ότι θα είναι ένα ψηφιακό αύριο, από το οποίο όλοι οι νέοι θα μπορούν να ωφεληθούν, όχι μόνο μερικοί, λίγοι και εκλεκτοί. Είναι απαραίτητο να μάθουμε να χρησιμοποιούμε την Πληροφοριακή Επικοινωνιακή Τεχνολογία, να δεχόμαστε τη θετική επίδρασή της και να προστατεύουμε τους εαυτούς μας και τα παιδιά μας από τα επικίνδυνα στοιχεία της. Να προσπαθούμε να αναπτύξουμε την κριτική ματιά των παιδιών. Προς την κατεύθυνση της ισότιμης πρόσβασης όλων στην ψηφιακή κοινωνία, χρειάζεται να γίνουν αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα, να ενισχυθεί η Δια Βίου μάθηση, ώστε να επωφεληθούμε από τις νέες τεχνολογίες, με λιγότερη γραφειοκρατία, χρησιμοποιώντας πολιτική ίσων ευκαιριών, χωρίς επηρεασμούς από πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα και κυρίως να επικεντρωθούμε στον παράγοντα ‘‘άνθρωπο’’.