Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας 2020: Στην Τζένη Μαστοράκη το Μεγάλο Βραβείο

21 Ιουλίου 2021

 1478

Ανακοινώθηκαν από τη Διεύθυνση Γραμμάτων του Υπουργείου Πολιτισμού τα Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία 2020 για τις εκδόσεις του 2019. Το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων απονέμεται στην Τζένη Μαστοράκη για τη συνολική προσφορά της

Στη σχετική ανακοίνωση σημειώνεται πως οι αρμόδιες Επιτροπές «εργάσθηκαν γόνιμα και εντατικά, και, παρά τις αντιξοότητες που επέφεραν τα περιοριστικά μέτρα αντιμετώπισης της πανδημίας, επέτυχαν την ενδελεχή εξέταση και κρίση της βιβλιοπαραγωγής του 2019 εντός έξι μόλις μηνών από την έναρξη των συνεδριάσεών τους» ενώ αναφέρεται πως μέριμνα τόσο των μελών των Επιτροπών όσο και του υπουργείου είναι η επιστροφή στην «κανονικότητα» και η ετήσια απονομή των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας, Μετάφρασης και Παιδικού Βιβλίου, δηλαδή κάθε χρόνο για τα βιβλία παραγωγής της αμέσως προηγούμενης χρονιάς.

 [Η Τζένη Μαστοράκη] κατόρθωσε να διαμορφώσει μια μοναδική πορεία, η οποία στηρίχθηκε στην επίμονη και ενδελεχή αφοσίωσή της στην ελληνική (γραπτή και ομιλούσα) γλώσσα (...) 

Το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων για το έτος 2020 απονέμεται στην Τζένη Μαστοράκη για τη συνολική της προσφορά στα Γράμματα. Στο σκεπτικό της Επιτροπής αναφέρεται, μεταξύ άλλων:

«(...) η Τζένη Μαστοράκη, με την αδιάλειπτη και ποιοτική προσφορά της στα ελληνικά γράμματα, κατόρθωσε να διαμορφώσει μια μοναδική πορεία, η οποία στηρίχθηκε στην επίμονη και ενδελεχή αφοσίωσή της στην ελληνική (γραπτή και ομιλούσα) γλώσσα, στην ανάδειξη γόνιμων περιοχών του ποιητικού παρελθόντος και στη δημιουργική ανάπλασή του, στη λογοτεχνική γνώση και τόλμη και στην υπογράμμιση της ζωτικής σημασίας των αφηγήσεων (κοινωνικοπολιτικών, οικογενειακών, έμφυλων, προσωπικών) στη χαρτογράφηση της μνήμης, των συναισθημάτων και της ίδιας της ύπαρξης στην ιστορική της προοπτική. Με εφαλτήριο την αντήχηση των ρομαντικών επιτευγμάτων, το κληροδότημα των μεταπολεμικών γενιών, το στίγμα της μεταπολίτευσης, η ποιήτρια και μεταφράστρια Τζένη Μαστοράκη κατόρθωσε εντέλει να αποτυπώσει την εσωτερική και περίπλοκη περιπέτεια του ανθρώπου μέσα στο χρόνο. Για όλα τα παραπάνω τής απονέμεται το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων».

Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας 2020

Το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος 2020 απονέμεται κατά πλειοψηφία στον Ηλία Μαγκλίνη για το έργο του Είμαι όσα έχω ξεχάσει. Μια αληθινή ιστορία, εκδόσεις Μεταίχμιο. Στο σκεπτικό αναφέται: 

«Εκκινώντας από το αρχείο της οικογενειακής ιστορίας το μυθιστόρημα του Μαγκλίνη ισορροπεί ευφάνταστα ανάμεσα στην αυτοβιογραφία, το χρονικό, τον πολιτικό και ιστορικό στοχασμό και την λυρική προσαρμογή πάνω στα τραύματα του ατομικού και συλλογικού παρελθόντος. Πρόκειται για ένα κείμενο που μέσα από απολύτως ελεγχόμενα όσο και αριστοτεχνικά μυθοπλαστικά εργαλεία θέτει στο προσκήνιο (και θεωρητικοποιεί) την αναψηλάφηση ιστορικών γεγονότων μέσα στο στενό πλαίσιο της οικογένειας, ταυτόχρονα όμως ερευνά με τρόπο καίριο την συγκινησιακή τους διάσταση και την εμπλοκή τους στη διαμόρφωση της ταυτότητας των απογόνων. Αφουγκραζόμενος το οικογενειακό τραύμα σαν τον ήχο της πέτρας που πέφτει στο νερό, ο Μαγκλίνης παρακολουθεί προσεκτικά τους ομόκεντρους κυματισμούς που προκαλούνται από την πτώση της, συζητώντας με σοφή αφηγηματική οικονομία το γεγονός της μετα-μνήμης (postmemory)». 

Το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος – Νουβέλας 2020 απονέμεται κατά πλειοψηφία εξ ημισείας στον Αχιλλέα ΙΙΙ για το έργο του Παραχαράκτης, εκδόσεις Νεφέλη, και στον Μιχάλη Μακρόπουλο για το έργο του Μαύρο νερό, εκδόσεις Κίχλη. Στο σκεπτικό αναφέρεται: 

«Το βιβλίο του Αχιλλέα ΙΙΙ συνιστά μία συλλογή από σύντομα πεζά, ιστορίες που συνοδεύονται και συνομιλούν με φωτογραφίες, «φωτογραφήματα μικρού μήκους», που προσκομίζονται ως τεκμήρια ενός κόσμου αποκεκρυμμένου πίσω από τις γραμμές, σε γκρίζες περιοχές της πραγματικότητας. Αυτόν τον -σχεδόν απίστευτο- κόσμο μάς αποκαλύπτει ο έμπλεος σαρκασμού και χιούμορ συγγραφέας. Στο βραβευθέν βιβλίο υπάρχουν πολλά και θαυμαστά. Το προφανές παραχαράσσεται, στερεότυπα πίπτουν καταγής, το παράδοξο εμφιλοχωρεί στο σύνηθες και το τελευταίο, που λογίζεται ως φυσιολογικό, αντιμετωπίζεται με υποψία και σημασιολογείται με νέες, συγγραφικώ τω τρόπω, ερμηνείες.

Στη νουβέλα του Μιχάλη Μακρόπουλου ένας πατέρας με τον ανάπηρο γιο του προσπαθούν να επιβιώσουν σε κάποιο ορεινό χωριό της Ηπείρου, που σταδιακά ερημώνει, λόγω της μόλυνσης του νερού. Κομβικά στοιχεία της ιστορίας, όπως η οικολογική αυτή καταστροφή, αποκαλύπτονται σταδιακά, διατηρώντας ενεργό το αναγνωστικό ενδιαφέρον. Η δραματουργία αναπτύσσεται με αξιοσημείωτη μαεστρία: οικονομία λόγου, αρμονική ανάπτυξη πλοκής, ομαλή διαχείριση των εκπλήξεων και των κορυφώσεων, αληθοφάνεια χαρακτήρων. Οι ήρωες και οι σχέσεις τους εξελίσσονται εις βάθος, σε διάλογο με την ατμόσφαιρα εγκατάλειψης του χωριού, κορυφώνοντας την ένταση καθώς προχωρά η ιστορία. Η απλότητα της γλώσσας σε τριτοπρόσωπη αφήγηση αφήνει να αναδυθούν τα γεγονότα, τα ηθικά διλήμματα, η τοπιογραφία της οικολογικής καταστροφής και της αρρώστιας. Εντέλει, το δράμα του παγιδευμένου ανθρώπου, που ο αναγνώστης παρακολουθεί με συγκίνηση και ευλαβική σιωπή».

Το Κρατικό Βραβείο Ποίησης 2020 απονέμεται κατά πλειοψηφία στον Γιάννη Αντιόχου για το έργο του Αυτός, ο κάτω ουρανός, εκδόσεις Ίκαρος. Στο σκεπτικό αναφέρεται: 

«όπως σημειώθηκε κατά τη συζήτηση, αποτελεί «κατορθωμένη ποίηση». Ο Γιάννης Αντιόχου, στην έβδομη συλλογή του (συν μία εκτός εμπορίου), αφορμάται από τον Άλλο για να βυθιστεί στον εαυτό, σε μία ολοκληρωμένη και συνεπή μοντερνιστική γραφή, η οποία περιλαμβάνει την έννοια του σώματος ως θεού, του ονείρου ως ύπαρξης και του θανάτου ως εξήγησης που καταυγάζει τη ζωή, με μία αισθητική ποιητική που πηγαινοέρχεται από τον Μέλανα Δρυμό της σκοτεινής Γερμανίας στη δυστοπία των Radiohead. Ο καλά φιλτραρισμένος και ομογενοποιημένος ποιητικός ―άλλοτε απλώς ομφαλοσκοπικός― στοχασμός του συνομιλεί με τα γερμανικά παραθέματα και τα σχέδια που συνοδεύουν την έκδοση, εντάσσοντας, παράλληλα, τον απόηχο του Σολωμού, του Χέλντερλιν, του Τρακλ, του Έλιοτ και του Καρυωτάκη για να τραγουδηθεί το «κύκνειο άσμα του σώματος».

Κρατικά Βραβεία Δοκιμίου – Μαρτυρίας 2020

Το Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου – Κριτικής 2020 απονέμεται ομόφωνα στον Κώστα Ιωαννίδη για το έργο του Μία “υπερόχως νόθος” τέχνη: ποιητικές της φωτογραφίας. Τέλη 19ου – αρχές 20ου αιώνα, εκδόσεις Futura. Στο σκεπτικό αναφέρεται: 

«Θέμα του είναι τα κείμενα που γράφτηκαν για τη φωτογραφία αλλά και σποραδικές αναφορές σ’ αυτήν στο γύρισμα του 19ου προς τον 20ό αιώνα. Μελετά σε βάθος πώς οι φωτογραφικές εικόνες αρχίζουν να γίνονται αντιληπτές ως καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις καθώς και τον τρόπο με τον οποίο η φωτογραφική ματιά επηρεάζει τον τρόπο γραφής στη λογοτεχνία. Το υλικό, αποτέλεσμα μακράς έρευνας σε αρχεία, στον Τύπο, σε ειδικά εγχειρίδια και στη λογοτεχνία της εποχής, αξιοποιείται κατά τρόπο συστηματικό και ευρηματικό. Είναι ένα πρωτότυπο βιβλίο το οποίο θα αποτελέσει εργασία αναφοράς».

Το Κρατικό Βραβείο Μαρτυρίας – Bιογραφίας – Χρονικού – Ταξιδιωτικής Λογοτεχνίας 2020 απονέμεται κατά πλειοψηφία στον Κωνσταντίνο Πουλή για το έργο του Απ’ το αλέτρι στο smartphone. Συζητήσεις με τον πατέρα μου, εκδόσεις Μελάνι. Στο σκεπτικό αναφέρεται: 

«Ο Κωνσταντίνος Πουλής επιχειρεί μια τομή στη μνήμη της αγροτικής ζωής μέσα από τη συνομιλία ανάμεσα στις γενεές με άξονα τις μεταβολές που επέφερε ο εικοστός αιώνας. Η μετάβαση από μια προνεωτερική ζωή σε μία ζωή που διαμορφώνεται εν πολλοίς από την εξάρτησή μας από την τεχνολογία, αναπαριστάται με συγκίνηση, χιούμορ και γνώση μιας πολύπτυχης καθημερινότητας. Η ακτινογραφία της οικιακής οικονομίας γίνεται ένας καμβάς στοχασμού για τη δυναμική της μεταβολής».

Το Κρατικό Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα 2020 απονέμεται κατά πλειοψηφία εξ ημισείας στην Ηλέκτρα Λαζάρ για το έργο της Άγια νήπια, εκδόσεις Άπαρσις, και στον Μιχάλη Μαλανδράκη για το έργο του Patriot, εκδόσεις Πόλις.

«Στη συλλογή ποιημάτων της Λαζάρ η παιδικότητα και η ενηλικίωση αναδεικνύονται ως εναγώνιες καταστάσεις μέσα στο καμίνι των οικογενειακών σχέσεων. Υπονομεύοντας τη γλωσσική και τη συντακτική νόρμα, με εκφραστική ακρίβεια και μέριμνα για την τυπογραφική διάταξη και τη χρήση των τεχνολογιών της εικόνας, η συλλογή εκφράζει ένα «ουρλιαχτό» για την ανθρώπινη ύπαρξη.

Η νουβέλα του Μαλανδράκη, με πρωταγωνιστή έναν 23χρονο μετανάστη από την Αλβανία, δεξιοτέχνη του κλαρίνου στους δρόμους αλλά και άνθρωπο χωρίς πατρίδα, περιγράφει την ευκαιρία που του δίνεται για ανέλιξη στην αθηναϊκή νύχτα, αποκρύπτοντας όμως την πραγματική του ταυτότητα. «Σκληρός» ρεαλισμός, ευαισθησία και σαρκασμός, σφιχτοδεμένη και πυκνή αφήγηση με κινηματογραφικό ρυθμό, κρατούν το ενδιαφέρον του αναγνώστη ζωηρό μέχρι τέλους».

Το Ειδικό Κρατικό Βραβείο 2020 για βιβλίο που προάγει σημαντικά τον διάλογο πάνω σε ευαίσθητα κοινωνικά ζητήματα, απονέμεται κατά πλειοψηφία στον Μάνο Ραγιάδη για το έργο του Αγόρι, εκδόσεις Bibliothèque.

«Το μυθιστόρημα του Ραγιάδη συνδυάζει την κοινωνική θεματική γύρω από ζητήματα φύλου με στοιχεία μυστηρίου και σασπένς, καταιγιστική δράση και σπλάτερ αισθητική που συνομιλεί με το είδος των κόμικ. Ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου, ο επτάχρονος Ντόναλντ, ζει παγιδευμένος σε μια διπλή φυλακή -της δυσλειτουργικής του οικογένειας και του σώματός του- που εκδηλώνεται ως δυσφορία φύλου (διαταραχή ταυτότητας φύλου)».

Τιμητική Διάκριση απονέμεται ομοφώνως στα περιοδικά Πρεβεζάνικα Χρονικά και Απόπλους.

✼

Η Επιτροπή

Τα μέλη της Επιτροπής για τα Βραβεία Λογοτεχνίας και το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων, το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα, το Ειδικό Θεματικό Βραβείο και τα Βραβεία Δοκιμίου – Μαρτυρίας είναι: 

Άλκηστις Σοφού, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Νεοελληνικού Ινστιτούτου στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Σορβόννης, Μέλος ΔΕΠ, Πρόεδρος

Σοφία – Λαμπρινή Ντενίση, Καθηγήτρια Ιστορίας και Κριτικής της Λογοτεχνίας στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, Μέλος ΔΕΠ, Αντιπρόεδρος

Ελένη Παπαργυρίου, Επίκουρη Καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών, Μέλος ΔΕΠ

Δημήτρης Νόλλας, Συγγραφέας

Ηλίας Καφάογλου, Συγγραφέας

Δημήτρης Αθηνάκης, Συγγραφέας

Νίκος Βατόπουλος, Κριτικός

Κωνσταντίνος Καραβίδας, Διδάσκων στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Κριτικός

Ευτυχία Παναγιώτου, Κριτικός

---

Τα Κρατικά Βραβεία Μετάφρασης 2020

Η έμπειρη μεταφράστρια Ρίτα Κολαΐτη, επιμελήτρια κειμένων και πιστή στην ποιότητα κάθε λογοτεχνικής εργασίας της, εργάζεται πάνω στο πρωτότυπο με υπέρμετρη σχολαστικότητα και το αποδίδει στη γλώσσα-στόχο με υπερεπάρκεια γνώσεων και τον συνήθη πλούτο των εκφραστικών της εργαλείων

Το Κρατικό Βραβείο Απόδοσης Έργου Της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας στα Νέα Ελληνικά 2020 απονέμεται κατά πλειοψηφία στον Σταμάτη Ευ. Μπουσέ για τη μετάφραση του έργου Ρητόρων Διδάσκαλος του Λουκιανού, εκδόσεις Gutenberg. Στο σκεπτικό βράβευσης αναφέρεται ότι

«η λογοτεχνικότητα της μετάφρασης είναι αντάξια του πρωτοτύπου, αφού ο μεταφραστής συναγωνίζεται τον ρήτορα σε γλωσσικές ακροβασίες και μεγαλοπεριόδες προτάσεις που μεταφέρουν σε εμάς κάτι από το πνεύμα της Μέσης και Αττικής Κωμωδίας, που προφανώς ήταν πρότυπο του Λουκιανού σε αυτή του τη σάτιρα». 

Για το συγκεκριμένο βραβείο, διατυπώθηκε η άποψη από τρία μέλη της Επιτροπής να μην απονεμηθεί φέτος το βραβείο, καθώς έκριναν ότι «κανένα από τα έργα που συμπεριλαμβάνονται στην βραχεία λίστα δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα κριτήρια βράβευσης σε αυτόν τον τομέα». Η άποψη μειοψήφησε. 

Το Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης Έργου Ελληνικής Λογοτεχνίας σε Ξένη Γλώσσα 2020 απονέμεται ομόφωνα εξ ημισείας στη Maria Caracausi για τη μετάφραση του έργου Ghiannis Ritsos, Bianche macule sopra il bianco (Άσπρες κηλίδες πάνω στο άσπρο), εκδόσεις Torri del Vento, Palermo και στην Paola Maria Minucci για τη μετάφραση του έργου Konstandinos P. Kavafis, Tutte le poesie, εκδόσεις Donzelli, Roma.

Για την Maria Caracausi γίνεται αναφορά στην «πλούσια προσφορά (της) στη γνωριμία του ιταλικού κοινού με τη νεοελληνική λογοτεχνία πρέπει να προσμετρηθεί όχι μόνο το πλούσιο (ποιοτικά και ποσοτικά) μεταφραστικό της έργο, αλλά και η συμβολή της στο εκδοτικό μέρος, ως διευθύντρια εκδοτικών σειρών ελληνικής λογοτεχνίας στους εκδοτικούς οίκους Le Torri del Vento και Palermo University Press».

Για την Paola Maria Minucci σημειώνεται ότι έκανε μια «σημαντικότατη πολυετή εργασία που είχε ως αποτέλεσμα την έκδοση, για πρώτη φορά, στην ιταλική γλώσσα των Απάντων του Αλεξανδρινού (τα 154 αναγνωρισμένα ποιήματα, ακόμη 74 ποιήματα, τα περισσότερα ανέκδοτα στην ιταλική, και τα 27 ποιήματα, τα αποκηρυγμένα από τον ίδιο τον Αλεξανδρινό). Εμβληματικό έργο πολλαπλών εκπαιδευτικών χρήσεων».

Το Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης Έργου Ξένης Λογοτεχνίας στην Ελληνική Γλώσσα 2020 απονέμεται κατά πλειοψηφία στη Ρίτα Κολλαϊτη για τη μετάφραση του έργου Ανάστροφα του HUYSMANS-K.J., εκδόσεις Στερέωμα. Στο σκεπτικό βράβευσης αναφέρεται: 

«Η επιτροπή αποφασίζει, κατά πλειοψηφία, τη βράβευση του βιβλίου του J.-K. HUYSMANS, Ανάστροφα σε μετάφραση της Ρίτας Κολαΐτη, από τις εκδόσεις Στερέωμα. Από τα σημαντικότερα γαλλικά μυθιστορήματα του 19ου αιώνα, κορυφαίο δείγμα της «λογοτεχνίας της παρακμής» (Decadent Literature) και του αισθητισμού (Aestheticism), για πρώτη φορά στη γλώσσα μας. Ο Ντεζ Εσσέντ (εστέτ) γίνεται εμβληματικός ήρωας με το Ανάστροφα (περιεκτικό και ουσιαστικό επίμετρο του Νίκου Μπακουνάκη). Πεποικιλμένο ύφος, περιγραφή λεπτών ψυχολογικών αποχρώσεων και στιγμών έκστασης, υψηλός βαθμός μεταφραστικής δυσκολίας. Η έμπειρη μεταφράστρια Ρίτα Κολαΐτη, επιμελήτρια κειμένων και πιστή στην ποιότητα κάθε λογοτεχνικής εργασίας της, εργάζεται πάνω στο πρωτότυπο με υπέρμετρη σχολαστικότητα και το αποδίδει στη γλώσσα-στόχο με υπερεπάρκεια γνώσεων και τον συνήθη πλούτο των εκφραστικών της εργαλείων».

✼ ✼ ✼

Η Επιτροπή Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνικής Μετάφρασης έχει ως εξής:

Παύλος Καλλιγάς καθηγητής στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών με γνωστικό αντικείμενο την Αρχαία Φιλοσοφία, Διευθυντής του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών, Πρόεδρος

Ιωάννης Τσόλκας, Καθηγητής Ιστορίας της Ιταλικής Λογοτεχνίας & Ευρωπαϊκού Πολιτισμού στο Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αντιπρόεδρος

Δημήτρης Φίλιας, Καθηγητής Λογοτεχνικής Μετάφρασης του Τμήματος Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας του Ιονίου Πανεπιστημίου στην Κέρκυρα

Μόσχος Μορφακίδης-Φυλακτός, καθηγητής Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Γρανάδα, Διευθυντής του Κέντρου Βυζαντινών, Νεοελληνικών και Κυπριακών Σπουδών, Νεοελληνιστής

Βασίλης Σαμπατακάκης, Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών, Διευθυντής Κλασσικών και Ρομανικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Lund

Κωνσταντίνος Καλφόπουλος, Κριτικός-Συγγραφέας

Κωνσταντίνος Μπούρας, Κριτικός-Συγγραφέας

Ερρίκος Σοφράς, Μεταφραστής

Ευρυβιάδης Σοφός, Μεταφραστής