Κριτικό σημείωμα, Το πρόσωπο εντός μου

ΚΡΙΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ,  ΑΘΑΝΑΣΕΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ, ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΕΝΤΟΣ ΜΟΥ, ΠΟΙΗΣΗ, ΘΡΑΚΑ, 2021, ΜΑΣΤΟΡΟΔΗΜΟΥ ΧΡΥΣΑ

 

 

…Κι η μέρα χώριζε από το κορμί σου, ανέβαινε, άνοιγε,
μεγάλη ευχή πάνω στα ηλιοτρόπια.

Οδυσσέας Ελύτης, Προσανατολισμοί

 

 

Ο Δημήτρης Αθανασέλος, αν και νέος σε ηλικία, έχει τη στόφα του ώριμου δημιουργού. Στο ενεργητικό του μετράει ήδη μια ιδιαίτερη ποιητική συλλογή (ΑΝάΒΑΣΗ, εκδόσεις Πνοή, 2019), η οποία βρέθηκε μεταξύ των υποψηφιοτήτων καλύτερης πρωτοεμφανιζόμενης ποιητικής συλλογής των Βραβείων «Jean Moreas».

Η δεύτερη ποιητική σύνθεση του «Το πρόσωπο εντός μου, Θράκα, 2021» διακρίνεται για την έντονη εικονοπλασία που  προκαλεί τον αναγνώστη να συνομιλήσει από την αρχή με τον Βαν Κογκ και τα ηλιοτρόπια του, αλλά και τον Ελύτη, το Ρίτσο ακόμη και με το πικρό μελόδραμα του Vittorio de Sica, «I Girasoli» (Το ηλιοτρόπιο), του 1970. Οι  λέξεις που συναντάμε συχνά στην ποιητική του σύνθεση: τα ηλιοτρόπια, το φως, η αλήθεια μας κάνουν να ανατρέξουμε σε γνωστούς πίνακες του συγκεκριμένου καλλιτέχνη αλλά και σε  γνωστά ποιητικά έργα ακόμη και στη μυθολογία. Αποτελεί λοιπόν το δεύτερο του πόνημα μια δημιουργία πρόσφορη στη διακειμενικότητα.

Τα  ηλιοτρόπια λόγω της άγριας ομορφιάς και των συμβολισμών που ενέχουν έχουν αποτελέσει πηγή έμπνευσης για πολλούς δημιουργούς όπως τον Ελύτη, το Λειβαδίτη, το Ρίτσο  και αρκετούς ακόμη. Τα ηλιοτρόπια αποτελούν σύμβολο πίστης, ζεστασιάς, επιμονής, μακροβιότητας καθώς και των ευεργετικών ιδιοτήτων του ήλιου αλλά και σύμβολο ανεκπλήρωτου έρωτα αφού στη μυθολογία υποδηλώνει τον ατελέσφορο έρωτα της Κλυτίας προς τον Ήλιο που εξαιτίας της θλίψης της μετατράπηκε σε ηλιοτρόπιο ακολουθώντας πάντα τη φορά του ήλιου. Εντελώς συμπωματικά με την τρέχουσα συνθήκη τα ηλιοτρόπια είναι το εθνικό λουλούδι της Ουκρανίας και ταυτόχρονα ένα τραγικό σύμβολο στις απαγορευμένες ζώνες του Τσέρνομπιλ

Μεγάλα, εκτυφλωτικά ηλιοτρόπια σ' έρημους κήπους.

Τα χίλια μάτια του μεσημεριού κίτρινα.

Κίτρινη λάμψη, κίτρινη αδειοσύνη του καλοκαιριού

καίγοντας πέτρες, καλαμπόκια, σώματα. Η ποίηση

τυφλωμένη απ' το φέγγος, γυρεύει έναν ίσκιο,

φτιάχνει έναν ίσκιο, γίνεται πιο φως.

Γιάννης Ρίτσος, ηλιοτρόπια

Για κάποιο λόγο νιώθω ότι τα ηλιοτρόπια μου ανήκουν είχε πει ο Βαν Κογκ και παρατηρούμε στην ποίηση του Αθανασέλου μια διακειμενική - διακαλλιτεχνική συνομιλία με το ζωγράφο.

Για το ζωγράφο οι πίνακες του συμβολίζουν “ σχεδόν μία κραυγή αγωνίας, αλλά και την ευγνωμοσύνη στο χωριάτικο ηλιοτρόπιο”, όπως είχε γράψει ο ίδιος την αδελφή του. Για τον Αθανασέλο τα ηλιοτρόπια ακολουθώντας την αντίθεση των πραγμάτων και των ιδεών: φως – σκοτάδι, αλήθεια – ψέμα, νίκη – ήττα, άλλοτε εμφανίζονται σαν ανάμνηση ενός άδοξου έρωτα: «Στα περβάζια των παραθύρων τοποθέτησα γλάστρες/ με νεογέννητα ηλιοτρόπιαž στον καθρέφτη/ αντικριστά παρατηρώ τις αυλακιές που έσκαψε στο πρόσωπό /μου  ο ήλιος /ή εσύ» όπως στο Ακατανόητο κενό ενώ άλλοτε σαν ένα αρχέτυπο που αναδύεται και δηλώνεται  ενίοτε σαν σύμβολο χαράς και νίκης όπως στον Ανεμοδείκτη: Με το ένα χέρι ανεμίζουν ηλιοτρόπια σα σημαίες σε σχολική γιορτή για κάποια απελευθέρωση. Τα ηλιοτρόπια στραμμένα πάνω σου, τοξωτοί καθρέφτες που δείχνουν τον ουρανό  και άλλοτε σαν σύμβολο ήττας όπως στον Ίλιγγο: τα ηλιοτρόπια αποσύρθηκαν από μέσα μου ηττημένα.  

Συνάμα η λέξη Φως που τη συναντάμε συχνά αντικατοπτρίζει την αναζήτηση της αλήθειας του κάθε όντος:  Πάντα θα επιστρέφουμε στο φως στο ποίημα Συν- αίσθηση.  Οι ζωές μας είναι ασκήσεις φωτός στην πηχτή νύχτα/ και σ’ ατέλειωτα μεσημέρια στο ποίημα Ιούνιος.

Πρόκειται λοιπόν για μια ποιητική σύνθεση αποτελούμενη από δεκαεννέα ποιητικά αφηγήματα που φλερτάρουν με τον πεζό λόγο αλλά διακρίνονται από εσωτερικό ρυθμό και αρμονία. Η πρόθεση του ποιητή ξεκινώντας από τον τίτλο: «Το πρόσωπο εντός μου»  είναι φανερή παρόλο που ενέχει πολλούς συμβολισμούς και ενδείκνυται για πολλαπλές αναγνώσεις: η εσωτερική αναζήτηση προς την ολοκλήρωση – αναζήτηση του προσώπου - μέσα από τα μάτια του άλλου ή μέσα από την εσωτερική ενδοσκόπηση: όταν αλλάζω πρόσωπο, αλλάζει ο κόσμος όλος

Η ολοκλήρωση έρχεται μέσα από την αγάπη και μέσα από την απαλοιφή του εγώ, το εγώ αποκτά αξία όταν γίνεται εμείς, το εμείς δε μπορεί να υπάρξει αν το ον δεν ανακαλύψει το δικό του ξεχωριστό φως και δε φανερώσει τη δική του αλήθεια όπως αναφέρει:

Εκτιμώ με θάρρος την πορεία μου,

φορώ το καινούριο μου πρόσωπο

έρχομαι να σ’ αγαπήσω.

 (Τέλος εποχής)

Είναι φανερή η φιλοσοφική, στοχαστική και ψυχαναλυτική διάθεση του ποιητή αλλά συνάμα η ποίησή του αντικατοπτρίζει και τις υπαρξιακές αγωνίες του σύγχρονου ανθρώπου.

Ο Αθανασέλος δημιουργεί συνειδητά και αριστοτεχνικά, μέσω της αξιοπρόσεκτης γραφής του, έντονες εικόνες, θυμίζοντάς μας το εμβληματικό σύνθημα Ut pictura poesis (όπως είναι η ζωγραφική είναι και η ποίηση, όπου υπάρχει ποίηση υπάρχει και ζωγραφική) του Λατίνου ποιητή Οράτιου (1ος αι. π. Χ.) και αυτό δεν είναι τυχαίο αφού είναι εμφανής η διάθεσή του, με αφορμή την καθημερινότητα, να παίξει με το δικό του ασυνείδητο, που σύμφωνα με τις νεότερες ψυχαναλυτικές θεωρίες, αποτελεί, το κλειδί για την ανθρώπινη ολοκλήρωση. Χρησιμοποιώντας μεταφορές και σύμβολα κατορθώνει να αποδείξει ότι αντιμετωπίζει την ποίηση ως ιεροτελεστία και δίνει στον αναγνώστη την ευκαιρία να οδηγηθεί μέσω της πρόσληψής στη δική του δημιουργία λέξεων και εικόνων προτρέποντας τον να αναζητήσει το φως και την αλήθειά του.  Χαρακτηριστικό δείγμα γραφής η Γέννηση:

Γέννηση

Οι πέτρες με προδίδουν και ντύνομαι όλα τα πρόσωπα της μνήμης.

 

Εμπεριέχομαι και περιβάλλομαι

από το σώμα σου.

Ψηλαφώ τις ακούσιες θλίψεις σου.

Ακούω τις αποχρώσεις των λόγων σου.

Η έλλειψη σου θρέφει την επιθυμία μου/αλλόκοτος

ερωτισμός.

                   Πες μου ποια

                   (μοναδική) εικόνα σου

                   προσπαθώ ν' αναστήσω;

 

Έχω ανάψει όλα τα κεριά του σπιτιού μου

και περιμένω έναν ακόμη θάνατο.

Στο ανήλιαγο δωμάτιο

σου δίνω εκείνο που δεν έχω.

Σου προσφέρω την μοναχικότητα του κενού μου,

τους μυριάδες μικρούς θανάτους μου

(που πάντα περιέχονται σε άλλους μεγαλύτερους)

Την πολικότητα των άστρων μου και των σωμάτων.

Όλος ο κόσμος μου/μας τρίγωνο που κορυφώνεται

-πάντα- σε μια αντίθεση.

Προσμένω την οριστική απογύμνωση σου.

                   Πες μου -ύστερα- με

                   τι ρούχα να σε ντύσω;

Αυτός ο καινούριος σου θάνατος

αρχή και τέλος της ανωτερότητας σου

ακούσια θέληση για ανύψωση

υπόσχεση αιώρησης.

 

Από τις κινήσεις των χεριών σου

ψηλαφώ το ανέκφραστο εκείνο

συναίσθημα που έχεις / σιωπή διαπεραστική

      είν' η αλήθεια.

Ένας ολόκληρος αιμάτινος πλανήτης το σώμα σου

με όλων των ειδών

τις κραυγές.

 

Στο πρόσωπο σου δέσποζε η πέτρα.

Τώρα απλώνεται μια διαφάνεια

σαν γέννηση.

 

 

Δεν έχω τίποτα άλλο να σου δώσω

παρά μια παρακαταθήκη ευτυχίας

 

 Ο Δημήτρης Αθανασέλος γεννήθηκε στη Λάρισα. Έχει εκδώσει την ποιητική συλλογή “ΑΝάΒΑΣΗ” (Πνοή, 2019) και την ποιητική σύνθεση “Το πρόσωπο εντός μου” (Θράκα, 2021). Έχει συμπεριληφθεί στις ανθολογίες (“Φωτοσκιάσεις” εκδόσεις Γράφημα, στην δίγλωσση ποιητική ανθολογία του ιδρύματος Ρόζα Λούξεμπουργκ "Ξύπνησα σε μια χώρα/I woke up in a country, “Κλίβανος” εκδόσεις Ρώμη, 'Όσα ο αφρός φλοισβίζει” εκδόσεις Ρώμη, και στην Ανθολογία 2019 από την Κοινωνία των Δεκάτων). Έχει δημοσιεύσει σε έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά (Fractal, Βακχικόν, Στρόβιλος, Διάστιχο, Νόημα, Εξιτήριον, Awaken, Φρέαρ, Θράκα) και συμμετείχε στο 4^ο «Διεθνές Φεστιβάλ Ποίησης Πάτρας – Patras World Poetry Festival». Υπήρξε υποψήφιος στην Βραχεία Λίστα Καλύτερης πρωτοεμφανιζόμενης ποιητικής συλλογής στα βραβεία Jean Moréas για το έτος 2019 με το βιβλίο του «ΑΝάΒΑΣΗ» (Πνοή, 2019).