Κριτικό σημείωμα για το βιβλίο της Ασημένιας Σαράφη, Ο παππούς δε θα ψηφίσει και φέτος

https://www.fractalart.gr/o-papoys-den-tha-psifisei-fetos/

Γράφει η Χρύσα Μαστροδήμου //

 

Ασημένια Σαράφη «Ο παππούς δεν θα ψηφίσει φέτος», εκδ. Κλειδάριθμος

 

Η Ασημένια Σαράφη γεννήθηκε το 1973. Μεγάλωσε στον Άγιο Λαυρέντιο Πηλίου. Σπούδασε στο Τμήμα Φιλολογίας του Α.Π.Θ., με ειδίκευση στη Νεοελληνική Λογοτεχνία. Η μεταπτυχιακή διατριβή της εστιάζεται στη διαπλοκή μύθου και Ιστορίας στο πεζογραφικό έργο του Νίκου Μπακόλα. Εργάζεται ως φιλόλογος στη Μέση Εκπαίδευση. Έχουν κυκλοφορήσει τα βιβλία της: Το παράδοξο ταξίδι της εφηβείας της (νουβέλα, Καστανιώτης, 1998), Platanus Orientalis. Οι διακλαδώσεις μιας ασυνήθιστης ιστορίας (μυθι-στόρημα, Πατάκης, 2003), Φεγγαράδα στο δέρμα (διηγήματα, Πατάκης, 2007 – υποψήφιο για τα βραβεία του περιοδικού Δια-βάζω), Αρόδο (μυθιστόρημα, Πατάκης, 2011).

Την Ασημένια Σαράφη τη γνώρισα πριν λίγα χρόνια στην παρουσίαση των διηγημάτων της «Φεγγαράδα στο δέρμα» από τις εκδόσεις Πατάκη στον Άγιο Λαυρέντιο του Πηλίου. Μαγεύτηκα με τη γραφή της, τις ενδελεχείς περιγραφές και την ευφυή μυθοπλασία της. Είχα την τύχη να τη συναντήσω ξανά φέτος στην Αγριά του Βόλου και να γνωρίσω το νέο της βιβλίο «Ο παππούς δε θα ψηφίσει και φέτος» από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Διαβάζοντας αυτό το καλογραμμένο μυθιστόρημα της των περίπου 400 σελίδων ένιωσα για άλλη μια φορά να με  γοητεύει με τη συγγραφική της δεινότητα, τις αριστοτεχνικές περιγραφές της αλλά και την αμεσότητα της γραφής της. Φιλόλογος στο επάγγελμα γνωρίζει καλά να χειρίζεται την ελληνική γλώσσα φέρνοντάς την στα μέτρα της με ξεχωριστή επιδεξιότητα και τοποθετώντας στο προσκήνιο με φωτογραφική ευκρίνεια την  πρόσφατη πολιτική ιστορία με μια ρέουσα και σχεδόν ποιητική γραφή. Χωρίς να είναι ένα καθαρά ιστορικό μυθιστόρημα εμπεριέχει πολλά ρεαλιστικά και ιστορικά στοιχεία για μια εποχή που σφράγισε τις νεότερες γενιές. Η συγγραφέας επιλέγει ως κεντρική θεματολογία τις εκλογές του ‘81 προσπαθώντας να αποτυπώσει – και το κάνει με επιτυχία – το προεκλογικά τεταμένο κλίμα της εποχής θίγοντας πολλά ζητήματα που ήταν καιρός να τα δούμε στη νεότερη λογοτεχνία και αυτό από μόνο του κάνει το μυθιστόρημά της αξιοπρόσεκτο. Δε λείπει βέβαια η ιστορική αναδρομή στο παρελθόν, μέσω των πρωταγωνιστών της, κάνοντας αναφορά στα γεγονότα που σφράγισαν τη νεότερη ελληνική ιστορία από το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, τον εμφύλιο, τη χούντα, την επιστράτευση του ‘74 μέχρι και τις αρχές του ‘80 όπου διαδραματίζεται η αφήγηση και αυτό φυσικά γίνεται για να φωτίσει ολοσχερώς το οξυμένο πολιτικό σκηνικό το οποίο είναι προσφιλές και κατανοητό στους μεγαλύτερους αλλά καθόλου αυτονόητο για τις νεότερες γενιές και κατά αυτή την έννοια πολύτιμή πηγή πληροφοριών.

Ο Τσέχος παππούς, Έλληνας που ζει στην Τσεχία, πολιτικός πρόσφυγας, επιστρέφει λίγο πριν τις εκλογές στην Ελλάδα και γύρω από αυτόν περιστρέφεται το παρελθόν και το παρόν της οικογένειας του φέρνοντας στην επιφάνεια πικρίες, μνήμες, πάθη, κρυμμένα μυστικά ή απλώς αλήθειες που δεν τολμούσαν να συζητήσουν οι πρωταγωνιστές τους επιλέγοντας να βιώνουν για μεγάλο διάστημα μια φαινομενικά επίπλαστη ηρεμία.

Ο Νικόλας, ο εγγονός του Τσέχου Παππού που έχει τον πρωταγωνιστικό ρόλο και το ίδιο όνομα με τον παππού του, ανακαλύπτει σε μια κρίσιμη στιγμή ενηλικίωσης την αλήθεια για το παρελθόν του συνειδητοποιώντας ότι αυτό τον ακολουθεί ακούσια και ενίοτε τον καθορίζει αφήνοντας στην άκρη την όποια ουδετερότητα έχει αποφασίσει για να διαφυλάξει τον εαυτό του και την ηρεμία του. Η πορεία της οικογένειας στο χρόνο και στο χώρο είναι παράλληλα και η δική του πορεία σε μια περίοδο που προσπαθεί να οριοθετηθεί ως ενήλικας, αναζητώντας πολιτικά να βρει την ταυτότητά του χωρίς να αντιλαμβάνεται πλήρως το γίγνεσθαι της περιρρέουσας ατμόσφαιρας ενώ βρίσκεται να συμμετέχει σε μια προεκλογική διαμάχη σαν ένας ήρωας που καλείται να παίξει ένα ρόλο που δεν έχει επιλέξει ο ίδιος αλλά άλλοι για αυτόν παρά την ελπίδα που φέρνει στον περίγυρο του η επερχόμενη εκλογή ενός νέου χαρισματικού ηγέτη.

Συνάμα παρακολουθούμε την εξέλιξη του έρωτα του με τη νεαρή κόρη ενός υποψήφιου βουλευτή, την Ιουλία, με φόντο την πολιτική αντιπαράθεση της εποχής που κορυφώνεται καθώς τα πάθη του παρελθόντος έρχονται για άλλη μια φορά στο προσκήνιο. Ο ίδιος ο έρωτας δεν είναι παρά η αφορμή της εσωτερικής ενδοσκόπησης του ήρωα και η εξερεύνηση του εσωτερικού του κόσμου: «Με το πέρας των χρόνων ίσως και να γίνεται αντιληπτό πως οι άνθρωποι στο βάθος ερωτεύονται τη συνθήκη του έρωτα και όχι το άτομο που τους τον εμπνέει. Είναι με άλλα λόγια, ερωτευμένοι με την ιδέα να είναι ερωτευμένοι- γι’ αυτό στη ζωή τους πρόκειται να ερωτευτούν κάμποσες φορές ανθρώπους τόσο διαφορετικούς μεταξύ τους…»

«Η επείγουσα ανάγκη να διάγει κανείς ερωτευμένος είναι αυτή που τον οδηγεί στο να ερωτευτεί άτομα για τα οποία δε γνωρίζει τίποτε περισσότερο απ’ τη μορφή τους, η οποία και πάλι φτάνει στο μάτι μετά τη διαμεσολάβηση των πολλαπλών φίλτρων της απάτης και της αυταπάτης (σελ. 187)».

Ο πατέρας του Νικόλα επίσης, ιδιοκτήτης καφενείου και συνάμα ένας συλλέκτης ετερόκλητων αντικειμένων, που τα μαζεύει από τις γκρεμισμένες μονοκατοικίες τις οποίες σαρώνει η επιταχυνόμενη ανοικοδόμηση της εποχής, αποδεικνύεται ο συνδετικός κρίκος παρόντος και παρελθόντος. Παρόλο που προσπαθεί να κρατήσει και εκείνος μια ισορροπία και ουδετερότητα αποδεικνύεται άθελα του φύλακας του παρελθόντος που το μαρτυράει άλλωστε και η έμμονη του στα παλιά αντικείμενα αλλά παράλληλα και ένα σημείο αναφοράς αφού πρωταγωνιστεί στο μικρόκοσμο της γειτονιάς μιας και το καφενείο του είναι το στέκι των βιοπαλαιστών της περιοχής και μόνο. «Πολλές φορές αναρωτιέμαι αν με απασχόλησε πότε καθόλου το γιατί στο δικό μας το καφενείο συχνάζανε άνθρωποι φτωχοί και αν με απασχόλησε επίσης και κάτι ακόμη πιο κρίσιμο: η δικιά μας η φτώχεια δηλαδή. Τη φτώχεια αυτή, είμαι απολύτως βέβαιος πια, ότι τότε καθόλου δεν την αντιλαμβανόμουν ούτε και με στενοχωρούσε (σελ.22)

Οι δευτερεύοντες χαρακτήρες παίζουν κι αυτοί ένα ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της αφήγησης αφού αντιπροσωπεύουν τύπους της ελληνικής πραγματικότητας: ο Γκασταρμπάιτερ, ο Φώτης, η Χρυσάνθη, η Μαρία με τα κίτρινα, ακόμη και αφισοκολλητές αντικατοπτρίζουν και καταγράφουν σχεδόν με ηθογραφική διάθεση, συνήθεις χαρακτήρες μιας κοινωνίας που φτάνει ενίοτε στα άκρα με επιστέγασμα το θάνατο ενός νέου ανθρώπου και τη φυλάκιση ενός άλλου.

 

Ασημένια Σαράφη

 

Οι ήρωες  δέσμιοι όλοι ενός παρελθόντος που τους έχει καθορίσει πορεύονται μηχανικά αδυνατώντας να συνειδητοποιήσουν στην πραγματικότητα το ρόλο τους.

Ο Τσέχος παππούς μετατρέπεται εν τέλει σε ένα σύμβολο, αφού δεν αποτελεί παρά την αφορμή για να έρθουν οι ήρωες αντιμέτωποι με τις κρυμμένες αλήθειες τους, να ιχνηλατήσουν το παρελθόν τους αντικειμενικά και να αποκτήσουν επίγνωση του ρόλου τους.

Οι εκλογές στο επίκεντρο, η πολιτική δράση του παππού που θα αγωνιστεί για ένα δίκαιο κόσμο αλλά τελικά δε θα καταφέρει να ψηφίσει ποτέ στη χώρα του λόγω των συνθηκών είναι έμμεσα σαν η συγγραφέας να αποτίνει ένα φόρο τιμής σε αυτή τη γενιά των πολιτικών προσφύγων που η ζωή τους πήγε τελείως αλλού από εκεί για όπου ξεκίνησαν:

«Εκείνη τη στιγμή ακριβώς» είπε ο παππούς «τη στιγμή δηλαδή που το πλοίο επιχειρούσε μπατάλικο και βραδυκίνητο τις μανούβρες του για να κολλήσει το πίσω μέρος του στην προβλήτα, το κοντέρ της ζωής μου μηδενίστηκε και πήρε να μετρά το χρόνο απ’ την αρχή».

Η Σαράφη με αξιοπρόσεκτη δομή και γλώσσα ξεκινώντας με πρωτοπρόσωπη γραφή και χρησιμοποιώντας δυνατούς διαλόγους συμπλέκει σε μια ενδιαφέρουσα και δυνατή πλοκή παρελθόν και παρόν καταθέτοντας ένα ιστορικοπολιτικό και συνάμα ένα σχεδόν ηθογραφικό μυθιστόρημα. Οι  γοητευτικές  περιγραφές  της έχουν επιπρόσθετα σα στόχο να φέρουν στην επιφάνεια την έντονη διάθεση των ανθρώπων της εποχής – που έχει ταλαιπωρηθεί από τα πολιτικά πάθη – για μια ριζική αλλαγή αξιών και τρόπου ζωής θέλοντας ίσως να βάλει και τον ίδιο τον αναγνώστη σε μια θεώρηση της πορείας του ως μονάδα αλλά και σαν χώρα από το τότε στο τώρα κάνοντας ο καθένας τη δική του ενδοσκόπηση.

Μαζί με ένα καλοκαίρι που μπαίνει από το παράθυρο όπως περιγράφει στο πρώτο μέρος του βιβλίου η Σαράφη μπαίνει και ένα ακόμη ωραίο βιβλίο στα ελληνικά γράμματα που αξίζει να διαβάσετε.