Τα τεμάχια, της Χρύσας Μαστοροδήμου
- 5
Για το μυθιστόρημα της Χρύσας Μαστοροδήμου «Τα τεμάχια» (εκδ. Βακχικόν).
Της Ευδοκίας Ποιμενίδου
Η Χρύσα Μαστοροδήμου, έπειτα από δυο ποιητικές συλλογές, κάνει την εμφάνισή της στον πεζό λόγο με το μυθιστόρημά της Τα τεμάχια. Μέσα από τις αναμνήσεις της ηρωίδας της, η Χρύσα Μαστοροδήμου επιχειρεί μια ιστορική αναδρομή στην Ελλάδα του 20ού και 21ου αιώνα επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον στην οικονομική κατάσταση της χώρας και τα μεταναστευτικά ρεύματα που κατά καιρούς αποστέρησαν την πατρίδα μας από γερά χέρια και δυνατά μυαλά.
Ιστορική αναδρομή
Παράλληλα με την οικονομική πραγματοποιείται και μια ιστορική αναδρομή, καθώς η κεντρική ηρωίδα παλινδρομεί, με όχημα τις αναμνήσεις, ανάμεσα στο παρόν και το παρελθόν. Στη ροή της αφήγησης, η συγγραφέας κάνει αναφορές σε τραγικά ιστορικά γεγονότα όπως η μικρασιατική καταστροφή και ο εμφύλιος πόλεμος, γεγονότα που σημάδεψαν βαθιά την ψυχή των ανθρώπων αφήνοντας ανεξίτηλα σημάδια όχι μόνο σε όσους τα έζησαν, αλλά και στους απογόνους τους που τα βίωσαν μέσα από τις αφηγήσεις των οικείων τους.
Στη ροή της αφήγησης, η συγγραφέας κάνει αναφορές σε τραγικά ιστορικά γεγονότα όπως η μικρασιατική καταστροφή και ο εμφύλιος πόλεμος...
Η Χρύσα Μαστοροδήμου, με καλή γνώση της γλώσσας και χρήση των λογοτεχνικών εργαλείων, ξεκινά την αφήγηση της ιστορίας της με την ανακοίνωση του γιου της Κατερίνας –κεντρικής ηρωίδας του μυθιστορήματος– ότι μεταναστεύει στη Γερμανία. Η οικονομική κρίση που μαστίζει τον τόπο αναγκάζει πολλούς νέους, ανάμεσά τους και αυτόν, να μεταναστεύσουν σε προηγμένες χώρες της Ευρώπης αναζητώντας καλύτερες και πιο δίκαιες συνθήκες εργασίας. Από τη στιγμή εκείνη αρχίζει η αναδρομή στη ζωή της ηρωίδας. Ξεκινάει με τις μνήμες από την καταστροφή της Σμύρνης, τόπο καταγωγής της δικής της μητέρας, περιγράφοντας την παρακαταθήκη πολιτισμού των ανθρώπων που έχασαν τα πάντα σε εκείνη την τραγωδία. Στη συνέχεια, γίνεται εκτενής περιγραφή των ιστορικών στιγμών, με την κατοχή, την αντίσταση και τον εμφύλιο να κατέχουν σημαντική θέση στη ζωή των ηρώων, καθορίζοντας την ίδια τους την υπόσταση.
Πόλεμος, αντίσταση, εμφύλιος
Κορυφαία θέση στην αναδρομή της Κατερίνας κατέχει ο πόλεμος του ’40, η αντίσταση στον κατακτητή και ο εμφύλιος. Γονείς που χάνουν παιδιά, άντρες που επιστρέφουν ψυχικά τσακισμένοι απ’ τον πόλεμο, γυναίκες που πασχίζουν να κρατήσουν όρθια την οικογένεια. Πανίσχυρα συναισθήματα αναδύονται στην περιγραφή του εμφύλιου σπαραγμού, όπως αυτό της μάνας που είχε να κλάψει για δυο γιους που πολεμούσαν ο ένας αντίκρυ στον άλλο. Η παράθεση στίχων από τραγούδια που αποτυπώνουν τον πόνο αυτής της μάνας γίνεται εύστοχα, για να τονίσει το δράμα των ανθρώπων που έζησαν σε εκείνες τις τόσο συνταρακτικές εποχές. Η συγγραφέας, από την ασφάλεια της χρονικής απόστασης αλλά κρατώντας ίσες ιδεολογικά αποστάσεις, όπως οφείλει να κάνει ο αντικειμενικός παρατηρητής, δίνει το ψυχογράφημα της μάνας και όλων όσοι έζησαν τα δραματικά γεγονότα της εποχής εκείνης. Με αριστοτεχνικό τρόπο, έχοντας επίγνωση της ευθύνης της ως συγγραφέας, περιγράφει τα ιστορικά γεγονότα αλλά και τις καθημερινές ασχολίες των κατοίκων της ορεινής περιοχής στην οποία τοποθετεί τους ήρωες της. Ψηλαφεί τα ήθη και έθιμα, τον έρωτα, τους περιορισμούς των κοριτσιών και την ελευθερία των αγοριών. Γλαφυρά και παραστατικά περιγράφει τη λαχτάρα για μάθηση, για βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και την ανυπαρξία επιλογών για τις γυναίκες.
Ψηλαφεί τα ήθη και έθιμα, τον έρωτα, τους περιορισμούς των κοριτσιών και την ελευθερία των αγοριών.
Το μυθιστόρημα είναι σύγχρονο, εύληπτο και η αφήγηση ρέει ανεμπόδιστα. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ιστορικό, καθώς γίνεται εκτεταμένη παράθεση ιστορικών στιγμών του τόπου. Με τρόπο ευρηματικό, βάζοντας τον δάσκαλο να διαβάζει την εφημερίδα της εποχής στο καφενείο του χωριού, περιγράφονται τα ιστορικά γεγονότα που υπήρξαν καθοριστικά για τη μοίρα και τη ζωή των ανθρώπων εκείνα τα χρόνια. Η ψυχοσύνθεση των ηρώων της, όπως διαμορφώνεται από τις αντίξοες συνθήκες υπό τις οποίες ζουν, τα συναισθήματα, οι σκέψεις, οι αποφάσεις τους, όλα περιγράφονται με ακρίβεια, ενώ από αναμνήσεις προηγούμενων, ευτυχέστερων χρόνων παραμένει ζωντανή και ξεπετάγεται η ελπίδα πως θα ξαναέρθουν καλύτερες μέρες.
Η συγγραφέας κάνει βουτιά στην ιστορική πραγματικότητα της Ελλάδας των μέσων του 20ού αιώνα, ζωντανεύοντας αφηγηματικά το φυσικό περιβάλλον, τους ανθρώπους και τα συμβάντα, για να καταλήξει στην αναγκαστική επιλογή της Κατερίνας να ξενιτευτεί στη Γερμανία τη δεκαετία του ’60. Η αναγκαιότητα της ξενιτιάς για την ηρωίδα έρχεται ως φυσικό επακόλουθο των συνθηκών που επικρατούσαν στην ελληνική επαρχία: η Γερμανία είναι μονόδρομος και η Κατερίνα γίνεται ένα τεμάχιο στο γρανάζι της βιομηχανικής επανάστασης. Η αναζήτηση καλύτερης ζωής για την ίδια και τα παιδιά της την οδηγεί στην ξενιτιά με την ελπίδα, και ίσως μια συγκρατημένη βεβαιότητα, ότι τα παιδιά της θα έχουν εκεί ένα καλύτερο μέλλον απ’ ό,τι στον τόπο που τα γέννησε. Η ειρωνεία ή η τραγωδία για την Κατερίνα είναι ότι και τα παιδιά της θα ξενιτευτούν για τους ίδιους περίπου λόγους που το είχε κάνει και η ίδια.
Παράλληλα, η συγγραφέας ενσωματώνει λαϊκά παραδοσιακά ακούσματα, ντοπιολαλιά, ήθη και έθιμα της ιδιαίτερης πατρίδας της, του ορεινού χωριού της Θεσσαλίας. Ενεργώντας με συνέπεια, η συγγραφέας έχει στο τέλος του βιβλίου παράρτημα με επεξηγήσεις και βιβλιογραφία.
Το αυτοβιογραφικό, ως έναν βαθμό, μυθιστόρημα της Χρύσας Μαστοροδήμου, αφού και η ίδια είναι παιδί μεταναστών, κινείται στα όρια μεταξύ φιλοσοφίας και ιστορίας, ισορροπώντας συγχρόνως πάνω σε περιγραφές συναισθημάτων και γεγονότων. Η σκιαγράφηση ψυχικών καταστάσεων των ηρώων παράλληλα με την περιγραφή της καθημερινότητας της μέσης αγροτικής οικογένειας ολοκληρώνεται με την κάθαρση των ηρώων, μέσα από τον προσωπικό τους αγώνα για την κατάκτηση της ευτυχίας.
Στο μυθιστόρημα της Χρύσας Μαστοροδήμου διακρίνουμε τουλάχιστον τέσσερα επίπεδα ανάγνωσης. Η ζωή στην ελληνική επαρχία με τα ήθη και έθιμα, ο έρωτας των νέων με τα καρδιοχτύπια και τα κρυφοκοιτάγματα, η οικονομική κατάσταση με τα συνεπακόλουθά της και τα ιστορικά γεγονότα. Το αισιόδοξο μήνυμα που αναδύεται είναι πως οι άνθρωποι τελικά βρίσκουν τον τρόπο να επιβιώνουν και να ζουν ευτυχισμένες στιγμές ακόμα και κάτω από δύσκολες συνθήκες.
Θα κλείσω με τα τελευταία λόγια της ηρωίδας καθώς έχει επέλθει και γι’ αυτήν η κάθαρση.
«Ήρθε η ώρα μου, σκέφτεται ξανά. Τόσες μνήμες, σαν μια μικρή ταινία, η ζωή σαν την Ελλάδα μας που δεν μαθαίνει από τα λάθη. Τόσες μνήμες… τόσες εικόνες σε ένα δευτερόλεπτο. Ο χρόνος δεν σβήνει τις μνήμες. Μας ξεγελάει απλώς. Ο χρόνος τοκογλύφος και δυνάστης».
Ο Μανώλης τη βρήκε πεσμένη στο πάτωμα με τα χέρια κλειστά να κρατάει σφιχτά μια πλουμιστή ποδιά. Είχε φύγει για τον μεγάλο τρύγο, εκεί που δεν υπάρχουν σύνορα και οι άνθρωποι μπορούν να αγαπούν και να αγαπιούνται ελεύθερα, χωρίς να είναι αριθμοί. Η Κατερίνα δεν θα ξανασυναντήσει αριθμούς τόσο που τους μισεί. Θα βρει την Ελλάδα της όπως τη θέλει: ενωμένη, γαλήνια και επαρκή, που δεν θα τρώει τα παιδιά της και δεν θα διώχνει μακριά τους ανθρώπους της. Θα ξανασυναντήσει τον χαμένο της έρωτα και θα χορέψει τον αγαπημένο της χορό, με το λευκό της τσεμπέρι και την πλουμιστή ποδιά.
* Η ΕΥΔΟΚΙΑ ΠΟΙΜΕΝΙΔΟΥ-ΧΑΤΖΗΔΗΜΗΤΡΙΟΥ είναι συνταξιούχος νηπιαγωγός, συγγραφέας. Έχει συγγράψει βιβλία για παιδιά και ενήλικες. Τελευταίο βιβλίο της, το μυθιστόρημα «Η φώκια, η ντετέκτιβ και το πειρατικό σκουλαρίκι» (εκδ. Γράφημα)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου