ΜΑΣΤΟΡΟΔΗΜΟΥ ΧΡΥΣΑ, ΚΡΙΤΙΚΟ
ΣΗΜΕΙΩΜΑ: ΟΙ ΔΩΣΙΛΟΓΟΙ, ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ, ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ
Το νέο βιβλίο του
ιστορικού Μενέλαου Χαραλαμπίδη με τίτλο οι Δωσίλογοι - αναφέρεται
στους συνεργάτες των Γερμανών και παρά την ετυμολογική ανάλυση που προέρχεται
από το δίνω + λόγο προσδιορίζει στην ουσία αυτούς που δεν έχουν δώσει λόγο ποτέ,
δεν έχουν λογοδοτήσει για τις πράξεις τους. Πρόκειται για ένα καλαίσθητο βιβλίο
από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια που μας δίνει το έναυσμα για να γνωρίσουμε ένα
σχεδόν ακόμη ανεξερεύνητο -παρόλο που έχουν περάσει σχεδόν 80 χρόνια - κομμάτι της νεοελληνικής
ιστορίας.
Ο συγγραφέας εξετάζει
ιστορικά αλλά και κοινωνικοπολιτικά ένα θέμα ταμπού «λόγω της διαχρονικής
άρνησης του ελληνικού κράτους αλλά και της ελληνικής κοινωνίας να αναμετρηθεί
με ένα δύσκολο παρελθόν» όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο ίδιος, που δεν είναι
άλλο από τη συνεργασία του κατακτητή τη διάρκεια της ελληνικής κατοχής από τον Απρίλιο του 1941 ως τον Οκτώβριο του
1944. Όπως αναφέρεται στο βιβλίο πρόκειται για «επιλογή απώθησης
ενός τραυματικού παρελθόντος» (Καραμανωλάκης).
Στην Ελλάδα η δημόσια
συζήτηση για το θέμα της συνεργασίας υπήρξε κατάφορα απούσα παρά τον απόηχο που
είχε στη διαμόρφωση της ελληνικής και κοινωνικής πραγματικότητας μέχρι και
σήμερα όπου και παρατηρούμε μια συστηματική προσπάθεια και ανάγκη για την
αντικειμενική καταγραφή των γεγονότων αλλά και την προβολή τους στη σφαίρα της
δημόσιας συνείδησης και ιστορίας.
Είναι αξιοσημείωτο όπως
αναφέρει ο συγγραφέας και γνωρίζουμε όλοι πως δεν υπάρχει κανένα μνημείο αλλά
και καμία αναφορά σε σχολικά βιβλία παρά μόνο αποσπασματικές αναφορές ή
αφιερώσεις σε εφημερίδες όσων διασώθηκαν στη συλλογική μνήμη κυρίως η δράση των
Ταγμάτων Ασφαλείας, οι μαυραγορίτες, οι κουκουλοφόροι, οι καταδότες των
μπλόκων, οι οικονομικοί συνεργάτες κ.α. που όπως αντιλαμβανόμαστε κατά τη
διάρκεια της ανάγνωσης του σπουδαίου αυτού έργου δεν είναι παρά η κορυφή του
παγόβουνου.
Το φαινόμενο συνεργασίας
παρουσιάστηκε εκείνη την εποχή αλλά και μεταγενέστερα ως «μονόδρομος» επιβεβλημένο
από την αναπόφευκτή ελληνική κατοχή.
Τι ακριβώς όμως συνέβη;
Ήταν πράγματι μονόδρομος; Και γιατί επιβλήθηκε αυτό το καθεστώς σιωπής
μετέπειτα;
Με αφετηρία αυτούς τους
θεματικούς άξονες ο συγγραφέας επιχειρεί να ρίξει ολόπλευρα φως με
αντικειμενικότητα και ειλικρίνεια παραθέτοντας αξιόπιστα τεκμήρια και πηγές στις
πράξεις και επιλογές ενός σημαντικού μέρους της ελληνικής κοινωνίας και όχι
μιας μειοψηφίας όπως ίσως πιστεύουν οι περισσότεροι.
Οι βασικοί λόγοι που
επέβαλλαν το καθεστώς σιωπής κατά τον συγγραφέα ήταν:
-Η ενσωμάτωση μεγάλης
μερίδας των συνεργατών στην πολιτικά κυρίαρχη τάξη (από το 1946) παράταξη των
εθνικοφρόνων της μοναρχικής δεξιάς (Νικολακόπουλος).
- Ο σκοτεινός ρόλος της
δικαιοσύνης που μετατράπηκε από μηχανισμός απόδοσης δικαιοσύνης σε μηχανισμό ατιμωρησίας αλλά και διατήρησης
των προνομίων που αποκόμισαν κάποιοι από τη συνεργασία με τον κατακτητή.
Απώτερος στόχος μεταξύ
άλλων όπως εύκολα γίνεται αντιληπτό ήταν ο αποκλεισμός της Αριστεράς καθώς τα
ελληνικά δικαστήρια μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας καταδίκαζαν με βαριές ποινές
όσους συμμετείχαν στο ΕΑΜ και ταυτόχρονα απάλλαξαν η αθώωσαν όσους
κατηγορήθηκαν για συνεργασία με τον κατακτητή επίσης μαζικά.
Οι τρεις κατοχικές
κυβερνήσεις και κυρίως αυτή του Ράλλη καθώς τότε η Αντίσταση είχε φουντώσει,
χρησιμοποίησαν τη δήθεν απειλή του «εσωτερικού εχθρού» του κουμμουνισμού για να πείσουν πως η
συνεργασία με τον κατακτητή ήταν «ωραία και πατριωτική πράξη» ενώ οι
Γερμανοί από εχθροί «αναδεικνύονταν ως οι μοναδικοί προασπιστές του
ευρωπαϊκού πολιτισμού απέναντι στην ασιατική εισβολή του μπολσεβικισμού» (σ.
85).
Ο φόβος για τους κουμουνιστές ήταν
μια παράμετρος αλλά όχι η πιο σημαντική καθώς ο κύριος λόγος για
τη δημιουργία των Ταγμάτων Ασφαλείας Αθηνών ήταν η συνεργασία μεγάλου τμήματος
του κράτους με τους κατακτητές.
Η σιωπή λοιπόν ήταν
επιλογή και κυρίως φόβος για τη διαχείριση του κατοχικού παρελθόντος καθώς
αρκετοί ήταν αυτοί που είχαν συνεργαστεί και έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη
συνέχεια της πολιτικής και επιχειρηματικής ζωής του τόπου.
Ο συγγραφέας μέσα από το πολυδιάστατο
αυτό έργο επιχειρεί να:
-
Περιγράψει τη δράση όσων συνεργάστηκαν με
τον κατακτητή
-
Να εξετάσει τους λόγους και τους
μηχανισμούς ανάπτυξης αυτής της δράσης με παρουσίαση έγκριτων πηγών
-
Κυρίως επιχειρεί να κατανοήσει το
κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο της εποχής μέσα από τρεις μορφές την πολιτική,
την οικονομική αλλά και την ένοπλη που δεν είναι παρά συγκοινωνούντα δοχεία.
Τεκμηριώνεται η θέαση της
συνεργασίας όχι μόνο κοινωνικά και πολιτικά αλλά κυρίως μέσα από προσωπικές
επιλογές κυρίως για ατομικά οφέλη δίνοντας έτσι μεγαλύτερη βαρύτητα στην
οικονομική συνεργασία που ξεπερνάει τα ιδεολογικά ή άλλα κίνητρα πατριωτισμού. Ένα
ενδεικτικό παράδειγμα η απόκτηση των ακινήτων από μερίδα συνεργατών σε πολύ
σύντομο χρονικό διάστημα από τη στιγμή της συνεργασίας με τους κατακτητές.
Ένα πολύ σημαντικό επίσης
στοιχείο είναι ότι ο συγγραφέας διαφοροποιεί την ανάγκη συνεργασίας τον πρώτο
χρόνο της κατοχής που όντως κάποιοι αναγκάστηκαν να συνεργαστούν για να
επιβιώσουν σε σύγκριση με τον τελευταίο χρόνο της κατοχής που έγινε καθαρά για
οικονομικά οφέλη αφού όλα έδειχναν την ήττα που θα ακολουθούσε.
Το υλικό από το οποίο
αντλεί τις πηγές του ο συγγραφέας μέσα από μια επίμονη και κοπιώδη έρευνα είναι
85 τόμοι και 18 κουτιά πρακτικών.
Πέρα από την παρουσίαση
των παραμέτρων και των λόγων της συνεργασίας θα δώσει έμφαση και στις συνέπειες αυτής της
συνεργασίας που ήταν το μεγάλο κόστος σε ανθρώπινες ζωές (2000 μόνο στην
Αττική) αλλά κ η εύκολη παραχώρηση του κρατικού μηχανισμού στον κατακτητή πολύ
πιο εύκολη από ότι στις υπόλοιπες κατεχόμενες ευρωπαϊκές χώρες.
Ο συγγραφέας μέσα από την
πλούσια έρευνα του τόσο με ποσοτικά όσο και ποιοτικά στοιχεία μας προσφέρει ένα
έργο σημαντικό, που πρέπει να έχει θέση σε κάθε βιβλιοθήκη αλλά και στη δημόσια
εκπαίδευση.
Πρόκειται για ένα έργο
καλογραμμένο, άμεσο, κατανοητό που προσφέρει λογοτεχνική και αισθητική
απόλαυση, μπορεί να διαβαστεί από όλους - στοιχείο που είναι πάρα πολύ βασικό -
γιατί κάνει γοητευτική την ανάγνωση τόσο σημαντικών ιστορικών γεγονότων. Έμαθα
πάρα πολλά πράγματα που δε γνώριζα με τόσες λεπτομέρειες, συγκινήθηκα, ένιωσα
άλλη μια φορά ανατριχίλα με τα βασανιστήρια των συλληφθέντων που είχα διαβάσει
κυρίως μέσα από λογοτεχνικά έργα και άλλη μια φορά θλίψη για το πόσο γρήγορα περνούν
στη λήθη γρήγορα όλα σε αυτή τη χώρα, κάτι που το ζούμε και σήμερα.
Θεωρώ πολύ σημαντικό που
οι νεότεροι ιστορικοί μας, όπως ο κος Χαραλαμπίδης, καταπιάνονται με αυτά τα κομβικά
κομμάτια της ιστορίας μας επιτέλους προσπαθώντας να τα κάνουν – και το
επιτυγχάνουν απόλυτα - κτήμα της δημόσιας συνείδησης.
Καλοτάξιδο!
ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ ΜΕΝΕΛΑΟΣ
Ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης γεννήθηκε
το 1970 στην Αθήνα. Σπούδασε οικονομικά στο Πανεπιστήμιο Πειραιά και Ιστορία
στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η διδακτορική του διατριβή δημοσιεύθηκε το 2012 με
τίτλο Η εμπειρία της Κατοχής και της Αντίστασης στην Αθήνα, ενώ το
δεύτερο βιβλίο του, με τίτλο Δεκεμβριανά 1944. Η μάχη της Αθήνας,
κυκλοφόρησε το 2014 – και τα δύο από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια. Έχει
συνεπιμεληθεί τρεις συλλογικούς τόμους σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, ενώ πολλά
άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε ιστορικά περιοδικά και εφημερίδες. Ιδρυτικό
μέλος του Φόρουμ Κοινωνικής Ιστορίας, έχει συνδιοργανώσει τέσσερα συνέδρια. Από
το 2013 ασχολείται συστηματικά με τη Δημόσια Ιστορία. Πραγματοποιεί ιστορικούς
περιπάτους στο κέντρο της Αθήνας για την περίοδο της Κατοχής και των
Δεκεμβριανών, με τη συμμετοχή εκατοντάδων πολιτών, καθώς και (από τον Δεκέμβριο
του 2019) ιστορικούς περιπάτους με μικρά γκρουπ κάθε εβδομάδα στο πλαίσιο του
Athens History Walks (λεπτομέρειες στο www.athenshistorywalks.com) Είναι ένας από τους σχεδιαστές
του μεταπτυχιακού προγράμματος «Δημόσια Ιστορία» στο Ελληνικό Ανοικτό
Πανεπιστήμιο, καθώς και ο εμπνευστής και επιστημονικός υπεύθυνος των δράσεων με
τίτλο «12 Οκτωβρίου 1944. Η Αθήνα Ελεύθερη», οι οποίες, υλοποιημένες από το
2015 ως το 2019, καθιέρωσαν τον μαζικό εορτασμό της απελευθέρωσης της Αθήνας
από τους Γερμανούς και αποτέλεσαν μία από τις μεγαλύτερες εκδηλώσεις δημόσιας
ιστορίας στην Ελλάδα (λεπτομέρειες στο www.freeathens44.org).
https://alexandria-publ.gr/book_author/charalambidis-menelaos/
Salvador Dali, Spring Explosive (1965)
